วัดพระศรีรัตนมหาธาตุ

วัดพระศรีรัตนมหาธาตุตั้งอยู่หลังสถานีรถไฟลพบุรี ในอำเภอเมืองลพบุรี วัดพระศรีรัตนมหาธาตุ มีเนื้อที่ประมาณ 20 ไร่ เป็นวัดใหญ่และมีความสำคัญทางประวัติศาสตร์มากวัดหนึ่ง มีโบราณสถานที่สำคัญ ต่าง ๆ มากมาย พระปรางค์องค์ใหญ่ตั้งอยู่ประมาณกึ่งกลางของพื้นที่ มีเจดีย์และปรางค์องค์เล็ก ๆ สร้างล้อม รอบมีระเบียงคดถึงสองชั้น วัดนี้เริ่มสร้างตั้งแต่เมื่อใดไม่ปรากฏหลักฐานที่แน่ชัด แต่ในสมัยอยุธยาปรากฏหลักฐานว่าสมเด็จ พระมหาจักรพรรดิ ได้ทรงปฏิสังขรณ์คราหนึ่ง และรัชสมัยสมเด็จพระนารายณ์ฯ ได้ทรงปฏิสังขรณ์อีกครั้ง หนึ่ง แต่จากการศึกษาศิลปะสถาปัตยกรรม และศิลปะประติมากรรม ที่ปรากฏในวัดพระศรีรัตนมหาธาตุ พอจะกำหนดอายุโบราณสถานที่ต่าง ๆ ได้ ปรางค์ประธานองค์ใหญ่ ก่อด้วยศิลาแลงตั้งแต่ฐานถึงหน้าบัน เหนือขึ้นไปเป็นอิฐจนถึงยอด ตอน หน้าปรางค์มีมุขยื่นออกมา มีผู้กำหนดอายุไว้ว่า พระปรางค์ได้สร้างขึ้นสองรุ่น รุ่นแรกสร้างราว พ.ศ. 1600แล้วพังเหลือแต่ฐาน ภายหลังจึงสร้างองค์ปรางค์ที่เห็นอยู่ทุกวันนี้ขึ้นเป็นรุ่นที่สอง ในราว พ.ศ. 1800 เป็นปรางค์ที่ผิดไปจากปรางค์เขมร แต่คงศิลปะเขมรแบบบายนอยู่ ที่เห็นชัดคือ ลวดลายปูนปั้นตกแต่งองค์ปรางค์ซึ่งทำให้เข้าใจว่าปรางค์องค์ที่เห็น ได้สร้างขึ้นเมื่อคนไทยมีอำนาจในภูมิภาคนี้แล้ว ปรางค์องค์เล็ก ที่มีภาพเขียนสีภายใน เป็นปรางค์ที่แตกต่างจากปรางค์แบบอยุธยาตอนต้น คือ ยัง ไม่ทำเป็นปรางค์รูปทรงฝักข้าวโพด และยอดยังคงแกะสลักเป็นบัวไม่ได้เป็นนภศูลย์ เข้าใจว่าคงมีอายุรุ่น เดียวกับปรางค์ประธานองค์ใหญ่ คือ พุทธศตวรรษที่ 18 เช่นกัน ภายในปรางค์มีรูปเขียนด้วยสีฝุ่นเป็น รูปพระพุทธเจ้าและพระสาวก เป็นจิตรกรรมฝาผนังยุคต้นที่น่าสนใจมาก วิหารเก้าห้อง และวิหารหรือโบสถ์อื่น ๆ อีก 2 หลัง เป็นลักษณะสถาปัตยกรรมแบบสมเด็จ พระนารายณ์ฯโดยเฉพาะ คือ ลักษณะวงโค้งตรงประตูและหน้าต่าง ทำเป็นแบบโค้งแหลมและโค้งมน ซึ่ง ได้รับอิทธิพลจากสถาปัตยกรรมยุโรป เจดีย์รายและปรางค์ ที่อยู่ภายนอกเขตระเบียงคดชั้นนอก เป็นลักษณะสถาปัตยกรรมแบบอยุธยา ตอนต้นส่วนเจดีย์ตั้งอยู่ระหว่างระเบียงคดชั้นในและชั้นนอก เช่น เจดีย์มีบัวปากฐาน เป็นรูปกลีบบัวรอบ องค์ระฆังหรือเจดีย์ที่มีรูปทรงเป็นฐานสิงห์ เจดีย์ย่อมุมไม้สิบสอง เป็นเจดีย์แบบอยุธยาตอนปลาย ที่เข้าใจ ว่าคงสร้างขึ้นพร้อมกับการบูรณะปฏิสังขรณ์วัดพระศรีรัตนมหาธาตุครั้งใหญ่ ในรัชสมัยสมเด็จพระนารายณ์ฯ กล่าวได้ว่าวัดพระศรีรัตนมหาธาตุ ได้มีการก่อสร้างซ่อมแซมเพิ่มเติมซ่อมกันหลายครั้ง นับตั้งแต่ พุทธศตวรรษที่ 16 เป็นต้นมา และได้รับการสร้างเสริมครั้งใหญ่ในรัชสมัยสมเด็จพระนารายณ์ฯ เข้าใจว่า หลังจากเมืองลพบุรีลดความสำคัญลงแล้ว วัดพระศรีรัตนมหาธาตุเป็นวัดใหญ่ ไม่มีผู้ใดดูแลรักษา จึงต้องถูกทิ้งร้างมาจนปัจจุบัน