ห้วยน้ำกืน ต้นแบบหมู่บ้านในอุทยานฯ

บริเวณ กม.ที่ 56 บนทางหลวงสาย 118 เชื่อมระหว่าง จ.เชียงใหม่ ถึง เชียงราย ในเขตท้องที่ ต.แม่เจดีย์ใหม่ อ.เวียงป่าเป้า จ.เชียงราย  เป็นที่ตั้งของอุทยานแห่งชาติขุนแจ อันมีภูมิประเทศเป็นเทือกเขาสูงสลับซับซ้อน ครอบคลุมพื้นที่กว่า 270 ตารางกิโลเมตร ของ 3 จังหวัด ได้แก่ อ.เวียงป่าเป้า จ.เชียงราย อ.เมืองปาน จ.ลำปาง และ อ.ดอยสะเก็ด จ.เชียงใหม่ เป็นแหล่งต้นน้ำสำคัญของภาคเหนือ ดั่งเช่น ลำน้ำแม่ลาว ที่มีต้นกำเนิดจากดอยนางแก้ว บนทิวเขาผีปันน้ำ  ซึ่งเป็นพื้นที่ที่ผมกำลังจะได้เข้าไปสัมผัส

เป้าหมายการเดินทางของทริปนี้อยู่ที่ หมู่บ้านห้วยน้ำกืน ชุมชนคนต้นน้ำ เพื่อติดตามผลการดำเนินงานของกรมอุทยานแห่งชาติ สัตว์ป่า และพันธุ์พืช ในเรื่องเกี่ยวกับ โครงการส่งเสริมและพัฒนาการมีส่วนร่วมของชุมชนในพื้นที่ป่าอนุรักษ์ (สสอ.) อันเป็นโครงการลดความขัดแย้งในการใช้ประโยชน์จากทรัพยากรดิน น้ำ และป่าไม้ ในพื้นที่อุทยานแห่งชาติ

บ้านห้วยน้ำกืน

จากที่ทำการอุทยานแห่งชาติขุนแจ คณะของเราต้องทำการเปลี่ยนพาหนะในการเดินทาง จากรถตู้เป็นรถกระบะขับเคลื่อน 4 ล้อ เนื่องจากเส้นทางเข้าสู่หมู่บ้านมีลักษณะเป็นทางดิน ระยะทาง 14 กม. ไต่ลัดเลาะไปตามไหล่เขาสูง มีความยากลำบากในการสัญจร หากเป็นช่วงฤดูฝน 3-4 หมู่บ้านอันได้แก่ บ้านขุนลาว  บ้านห้วยคุณพระ  บ้านปางมะกาด และบ้านห้วยน้ำกืน แทบจะถูกตัดขาดจากโลกภายนอก ทิวทัศน์ระหว่างทางสร้างความตื่นตาให้พวกเราได้มาก ระยะเวลา 45 นาที บนรถกระบะที่โยกเยกไปมานำพามาถึงบ้านห้วยน้ำกืน ณ ชุมชนเล็กๆ แห่งนี้ เป็นหมู่บ้านของคนเมืองที่อพยพเข้ามาอยู่ในภูเขาผีปันน้ำ ที่เป็นเสมือนเส้นแบ่งเขตแดนของเชียงราย พะเยา เชียงใหม่ ลำปาง พวกเขาอาศัยอยู่กันมาหลายชั่วอายุคนก่อนการประกาศจัดตั้งให้พื้นที่แห่งนี้เป็นอุทยานแห่งชาติขุนแจ

เมื่อปี พ.ศ.2539 ได้มีการประกาศจัดตั้งอุทยานแห่งชาติขุนแจ ขึ้น การมีหมู่บ้านอาศัยอยู่ในอุทยานฯ จึงเป็นเรื่องที่ดูขัดกันกับกฎหมายและระเบียบต่างๆ ทั้งสองฝ่ายต่างมีเหตุผล ชาวบ้านก็คือผู้มาอยู่ก่อนโดยไม่ได้มีการทำลายป่าไม้เพียงแต่ดำรงตนอย่างสมถะหาเลี้ยงชีพด้วยการปลูกเมี่ยงและชา และทางกรมอุทยานฯ ก็ต้องการรักษาป่าที่เป็นแหล่งต้นน้ำไว้ โดยมีระเบียบข้อบังคับบางข้อที่อาจทำให้การดำรงอยู่ของชาวบ้านเกิดความหวาดระแวงต่อการอาจจะต้องย้ายถิ่นฐานหรือไม่เกิดขึ้น  จึงเป็นจุดกำเนิดของการหาทางออกร่วมกันอย่างสันติในเวลาต่อมา...

ทางออกของหมู่บ้านอยู่รวมกับอุทยานฯ

เมื่อกรมอุทยานฯ โดย นายธัญญา เนติธรรมกุล อธิบดีกรมอุทยานแห่งชาติ สัตว์ป่าและพันธุ์พืช รับนโยบายจาก พลเอกสุรศักดิ์ กาญจนรัตน์  รัฐมนตรีว่าการกระทรวงธรรมชาติและสิ่งแวดล้อม ที่มีนโยบายให้รับฟังชาวบ้านมากขึ้น จึงทำให้ผู้ปฏิบัติงานมีความชัดเจนและดำเนินงานไปสู่ความสำเร็จ ลดความขัดแย้งระหว่างชาวบ้านและอุทยานฯ ชาวบ้านมีความเข้าใจต่อการดำเนินงานของหน่วยงานจากรัฐ มีความพอใจมีจิตสำนึกในการดูแลป่า ดูแลพื้นที่อันเป็นแหล่งต้นน้ำของตนเอง มีกติกาของชุมชน ห้ามขายพื้นที่เด็ดขาดยกเว้นแต่เป็นมรดกให้ลูกหลานของตนเอง มิฉะนั้นหมู่บ้านก็ต้องขยายตัวออกไปอีก มีการทำแนวกันไฟป่า ปกป้องป่า ดำเนินชีวิตแบบสงบเรียบง่ายอย่างพอเพียง ไม่ขาดแคลน

ทำให้ได้รับรางวัลเลิศรัฐ

การดำเนินงานของ โครงการส่งเสริมและพัฒนาการมีส่วนร่วมของชุมชนในพื้นที่ป่าอนุรักษ์ (สสอ.)  หมู่บ้านในอุทยานแห่งชาติขุนแจ ทำให้ได้รับรางวัลเลิศรัฐ ประจำปี 2561 ในสาขาการบริหารราชการแบบมีส่วนร่วม ซึ่งเป็นรางวัลที่มอบให้กับหน่วยงานภาครัฐ ที่มุ่งมั่นการปฏิบัติราชการจนประสบความสำเร็จ

หมู่บ้านห้วยน้ำกืน ในอุทยานแห่งชาติขุนแจ จึงเป็นต้นแบบของการแก้ปัญหาหมู่บ้านในป่า และเป็นรูปแบบการบริหารจัดการพื้นที่อนุรักษ์ในรูปแบบใหม่ อันจะทำให้การดูแลป่ายั่งยืน เพราะเป็นการปลูกจิตสำนึกการรักป่าเกิดขึ้นในจิตใจคน

ชา กาแฟ ปลอดสารพิษ

หมู่บ้านห้วยน้ำกืน มีอาชีพการปลูก เมี่ยง ชา และ กาแฟ ซึ่งสามารถดำรงอยู่ร่วมกันได้กับป่า โดยไม่ทำลายป่าไม้ ทางภาครัฐเองก็ได้ส่งเสริมให้ชาวบ้านมีส่วนร่วมในการจัดการพื้นที่ เช่น การเปิดเป็นหมู่บ้านท่องเที่ยวศึกษาวิถีชีวิต เป็นหมู่บ้านโฮมสเตย์  การเดินป่าขึ้นดอยมดที่มีทัศนียภาพงดงาม ชมการผลิตเมี่ยง ชา กาแฟ แบบออแกนิคปราศจากการใช้สารเคมีทุกขั้นตอน  ซึ่งปัจจุบันกาแฟที่ผลิตจากหมู่บ้านต้นน้ำลาวนี้ ได้ชื่อว่าเป็นกาแฟสายพันธุ์ดี มีรสชาติอร่อยถูกอกถูกใจคอกาแฟ จนสามารถส่งออกขายไปยังต่างประเทศ และส่งขึ้นห้างสรรพสินค้าดังๆ ในกรุงเทพฯ ในชื่อ กาแฟอินทรีย์ มีวนา และชา 5 สี ของหมู่บ้านห้วยน้ำกืน ในแพ็คเก็จกิ๊บเก๋ก็ถือว่าเป็นสิ่งแปลกใหม่ราคาไม่แพง มีสรรพคุณรักษาโรคได้หลายชนิด

ท่ามกลางค่ำคืนอันเหน็บหนาว แสงดาวระยิบเต็มท้องฟ้า ความเย็นปกคลุมโอบกอดไปทั่วหมู่บ้านที่เงียบสงบ ใบชาทุกใบคงได้รับความหนาวเย็นจากอากาศบริสุทธิ์ ถึงได้ผลิใบสวยรอคอยรุ่งเช้าของวันใหม่หรือวันถัดๆ ไป จะได้เข้าสู่โรงบ่ม กลายเป็นชาคุณภาพดีรอคอยผู้มาเยือนชมชิม มาสูดกลิ่นหอมพร้อมทิวทัศน์หมอกขาวยามเช้าสดชื่นประทับใจ บ้านห้วยน้ำกืน