ปลาที่ได้ฉายา "ราชินีแห่งแม่น้ำโขง" เชื่อกินแล้วอายุยืน ถูกล่าจนใกล้สูญพันธุ์

ปลาบึก ยักษ์ใหญ่แห่งแม่น้ำโขง กับสถานการณ์วิกฤตที่เสี่ยงต่อการสูญพันธุ์

ปลาบึก (Mekong Giant Catfish) เป็นปลาน้ำจืดไม่มีเกล็ดที่มีขนาดใหญ่ที่สุดในโลก อาศัยอยู่ในลุ่มแม่น้ำโขงและแควสาขาต่างๆ เป็นปลาที่มีความสำคัญทั้งในเชิงระบบนิเวศและวัฒนธรรมของชุมชนริมน้ำ อย่างไรก็ตาม ปัจจุบันปลาบึกกำลังเผชิญกับวิกฤตครั้งใหญ่จากกิจกรรมของมนุษย์ที่ทำให้ประชากรลดลงอย่างต่อเนื่อง

ลักษณะเด่นและพฤติกรรมของปลาบึก

ปลาบึกมีชื่อวิทยาศาสตร์ว่า Pangasianodon gigas มีรูปร่างเพรียวยาวและแบนข้างเล็กน้อย เมื่อโตเต็มที่อาจมีความยาวได้ถึง 3 เมตร และมีน้ำหนักมากกว่า 250 กิโลกรัม ลักษณะพิเศษคือไม่มีฟันและเกือบจะไม่มีหนวด โดยดวงตาจะอยู่ต่ำกว่ามุมปากซึ่งเป็นลักษณะที่ช่วยในการหากินตามพื้นน้ำ

อาหารหลักของปลาบึกในธรรมชาติคือพืชและตะไคร่น้ำ โดยปลาชนิดนี้จะอพยพว่ายน้ำจากแม่น้ำโขงในเขตประเทศจีนเพื่อไปผสมพันธุ์และวางไข่ที่ทะเลสาบเขมร อย่างไรก็ตาม ในปัจจุบันยังไม่มีรายงานการพบลูกปลาบึกวัยอ่อนในธรรมชาติ ซึ่งสะท้อนถึงปัญหาในกระบวนการขยายพันธุ์ตามธรรมชาติ

ฉายา "ราชินีแห่งแม่น้ำโขง"

ปลาบึกได้รับฉายาว่าเป็น ราชินีแห่งแม่น้ำโขง หรือมีอีกชื่อเรียกหนึ่งว่า ไตรราช เนื่องจากเป็นปลาที่มีขนาดใหญ่และมีความสง่างามในลำน้ำโขง นอกจากนี้ชาวจีนยังมีชื่อเรียกว่า ปลาขงเบ้ง ตามตำนานเล่าขานถึงครั้งที่ขงเบ้งยกทัพมาทำศึกและอธิษฐานให้กุนเชียงกลายเป็นปลาขนาดใหญ่เพื่อเป็นเสบียงแก่กองทัพ

นอกจากฉายาที่ยิ่งใหญ่แล้ว ยังมีความเชื่อสืบต่อกันมาว่าหากใครได้รับประทานเนื้อปลาบึกจะมีอายุยืนยาว เนื้อของปลาบึกมีลักษณะพิเศษคล้ายกับหมูสามชั้น โดยมีชั้นของหนัง ไขมัน และเนื้อที่ชัดเจน ทำให้มีราคาสูงและเป็นที่นิยมอย่างมากในกลุ่มผู้ที่ชื่นชอบอาหารจากธรรมชาติ

สถานการณ์วิกฤตและการอนุรักษ์

ปัจจุบันปลาบึกถูกจัดอยู่ในกลุ่มสัตว์ที่เสี่ยงต่อการสูญพันธุ์ขั้นวิกฤต (Critically Endangered) โดยสหภาพระหว่างประเทศเพื่อการอนุรักษ์ธรรมชาติ (IUCN) สาเหตุหลักมาจากการจับปลาเกินขนาด คุณภาพน้ำที่เสื่อมโทรมลง และการสร้างเขื่อนบริเวณต้นน้ำที่ขัดขวางเส้นทางการอพยพเพื่อวางไข่

จากสถิติพบว่าจำนวนการจับปลาบึกในธรรมชาติลดลงอย่างน่าตกใจ โดยในช่วงปี 2539-2549 สามารถจับได้เพียง 48 ตัวเท่านั้น เมื่อเทียบกับอดีตที่เคยจับได้มากกว่า 300 ตัว ส่งผลให้ปลาชนิดนี้ติดอยู่ในบัญชีไซเตส (CITES) กลุ่ม 1 ซึ่งห้ามการค้าในระดับระหว่างประเทศอย่างเด็ดขาด

แนวทางการฟื้นฟูประชากรปลาบึกในไทย

กรมประมงไทยประสบความสำเร็จในการเพาะพันธุ์ปลาบึกด้วยวิธีผสมเทียม ทั้งในบ่อดินและบ่อปูนซีเมนต์ เพื่อนำลูกปลาไปปล่อยตามแหล่งน้ำสำคัญ เช่น เขื่อนแก่งกระจาน และเขื่อนบางลาง เพื่อเป็นการอนุรักษ์และรักษาสายพันธุ์ไม่ให้สูญหายไปจากประเทศไทย

ในปัจจุบันปลาบึกที่พบเห็นหรือวางจำหน่ายส่วนใหญ่จึงมาจากผลผลิตของการผสมเทียม ซึ่งมีการกำหนดช่วงเวลาและปริมาณการจับที่ชัดเจนเพื่อความยั่งยืน การช่วยกันอนุรักษ์และดูแลสภาพแวดล้อมของแม่น้ำโขงจึงเป็นสิ่งสำคัญ เพื่อให้ปลาบึกยักษ์ใหญ่แห่งมหานทีนี้ยังคงอยู่คู่กับสายน้ำและชุมชนต่อไป