ศีลธรรมหรือความบันเทิง? : "ดร.วสันต์ ปัญญาแก้ว" กับมุมมองหลากมิติของพนันฟุตบอล

ในปัจจุบัน มีกิจกรรมหลายประเภท ที่คนรักฟุตบอล สามารถเชื่อมโยงกับกีฬาที่พวกเขาชื่นชอบ ไม่ว่าจะเป็นการรับชมเกม, การเล่นเกม รวมถึงการเล่นพนันฟุตบอล

ปฏิเสธไม่ได้ว่า การพนันฟุตบอล เข้ามามีบทบาทไม่น้อยในปัจจุบัน เราเห็นเว็บพนันคาดหน้าอกสโมสรในพรีเมียร์ลีก, เพลงแร็พโปรโมตยามเข้าเว็บในอินเทอร์เน็ต, หรือข้อความเชิญชวนเข้าสู่วงจรนี้ บนโลกโซเชียล

ขณะที่การพนันกลายเป็นธุรกิจที่แข็งแกร่ง และเข้าถึงง่ายด้วยปลายนิ้ว บทบาทของการพนันฟุตบอล ยังคงถูกตั้งคำถาม ถึงความเหมาะสม โดยเฉพาะอย่างยิ่งในสังคมไทย

 

Main Stand พาไปพูดคุยกับ ดร.วสันต์ ปัญญาแก้ว อาจารย์ประจำภาควิชาสังคมวิทยาและมานุษยวิทยา คณะสังคมศาสตร์ มหาวิทยาลัยเชียงใหม่ ผู้ผ่านการทำวิจัย เรื่องการพนันฟุตบอลในวงการลูกหนังไทย ที่จะมาแสดงความคิดเห็นว่า แท้จริงแล้ว เราควรมองความสัมพันธ์ระหว่างกีฬากับการพนันในรูปแบบไหน

ความสัมพันธ์ระหว่างการพนันบอล กับสังคมไทยเริ่มต้นที่จุดไหน?

การพนันบอลในประเทศไทย เริ่มต้นอย่างจริงจัง จากการเข้ามาของฟุตบอลพรีเมียร์ลีก ในเมืองไทย มีการยกระดับการถ่ายทอดสด เข้ามาในประเทศไทยอย่างเป็นระบบ  มีการเผยแพร่ข่าวสารข้ามประเทศอย่างเต็มตัว เป็นส่วนหนึ่งของกระบวนการโลกาภิวัตน์ ที่เกิดขึ้นในช่วงเวลานั้น

 

สิ่งที่ผมจะบอกคือ การเล่นพนันฟุตบอล คือ เรื่องเดียวกับการบริโภคสื่อ ผมพูดถึงการเป็นแฟนฟุตบอลของคนไทยก่อน ด้วยความที่ประเทศไทย ไม่ได้มีลีกฟุตบอลอาชีพของเราเองตั้งแต่เริ่ม เราจึงต้องเป็นแฟนบอล ผ่านการดูฟุตบอลต่างประเทศ หรือที่ผมเรียกว่าแฟนบอลระยะทางไกล

การเป็นแฟนบอลทางไกล ไม่เหมือนกับการเป็นแฟนบอลที่อังกฤษ เราไม่ใช่แฟนบอลตัวจริง เพราะว่าเราไม่ได้เป็นแฟนบอลที่อยู่ในสนาม ไม่ได้ตะโกนเชียร์หลังประตู ไม่ได้รู้จักกับกลุ่มกองเชียร์ ไม่ได้ใกล้ชิดกับนักเตะ ไม่ได้ผูกพันกับเมือง หรือที่ตั้งของสโมสร 

ความที่เราเป็นแฟนบอลแบบนี้ ทำให้เราคุ้นชินกับการเป็นแฟนบอลแบบบริโภค เราบริโภคกีฬาฟุตบอล ผ่านการชมเกมการแข่งขันผ่านโทรทัศน์ ผ่านการติดตามข่าวสาร และการเล่นพนันบอล

ผมต้องการบอกว่า การพนันบอล คือ การบริโภคสื่อฟุตบอลรูปแบบหนึ่ง ที่เข้ามาพร้อมกับการรับชมฟุตบอล 

เพราะฟุตบอลต่างประเทศ อย่างที่อังกฤษ มีการเล่นพนันฟุตบอลอย่างถูกกฎหมาย มีการพนันฟุตบอลเยอะแยะมากมาย ไม่ใช่แค่ใครแพ้ชนะ ใครยิงกี่ลูก แต่พนันว่าเกมนี้ จะมีการเตะมุมกี่ครั้ง ปีนี้ใครจะเป็นแชมป์ ใครจะทำประตูได้ในเกมนี้ 

แต่พอเข้ามาในประเทศไทย การพนันฟุตบอลกลายเป็นเรื่องที่ผิดกฎหมาย มันก็ต้องปรับตัวตามสังคมที่เปลี่ยนไป จากรูปแบบการแทงพนันผ่านโต๊ะบอล ถูกปรับให้เข้ากับสังคมไทย คือ การแทงผ่านราคา อัตราต่อรอง ซึ่งเป็นสิ่งที่สังคมไทยคุ้นชิน ผ่านการเล่นพนันมวย

กลุ่มคนที่เล่นพนันบอลในสังคมไทย เป็นกลุ่มไหน?

ผมมองว่ากลุ่มคนที่สามารถเข้าถึงสื่อกีฬา สื่อฟุตบอล คือคนที่จะเล่นพนันบอล อย่างที่ผมบอกการเล่นพนันบอล คือ การบริโภคสื่อ

 

การเล่นพนันฟุตบอล เราต้องใช้ข้อมูลข่าวสาร ประกอบการตัดสินใจ ต้องเช็คข้อมูล เช็คสถิติ ดูตัวผู้เล่น ใครลงเล่นได้ ใครเล่นไม่ได้ อ่านบทวิเคราะห์จากสื่อ 

กลุ่มคนที่เล่นพนันบอล คือ กลุ่มคนในเมือง ที่เป็นกลุ่มคนชนชั้นกลาง หรือชนชั้นกลางระดับล่าง ที่สามารถเข้าถึงสื่อได้ ไม่ว่าจะทางโทรทัศน์ อินเทอร์เน็ต ช่องทางไหนก็ตาม 

เมื่อเข้าถึงข่าวสารพวกนี้ได้ เขาจึงเริ่มมีความสนใจ ที่จะเล่นพนันฟุตบอล ในอีกด้านหนึ่ง การมีพนันฟุตบอล ทำให้คนหันมาบริโภคสื่อ บริโภคข่าวสาร เพื่อนำข้อมูลที่ได้รับ ไปเล่นพนันฟุตบอล

เราพูดได้ไหมว่าการพนัน ทำให้คนหันมาบริโภค สนใจกีฬาฟุตบอล?

ผมอยากจะพูดแบบนี้มากกว่า ที่ไหนมีเกม มีการแข่งขัน มีกีฬา ที่นั่นย่อมมีการพนันตามมา เป็นเรื่องปกติของวัฒนธรรมมนุษย์ ที่พอมีการแข่งขัน คนหมู่มากให้ความสนใจ การพนันจะเริ่มเข้ามามีบทบาท

 

ผมมองว่าการแข่งขันกีฬา กับการพนันเป็นของคู่กัน ทุกวันนี้มีการพนันกีฬาเยอะแยะมากมายไปหมด ถ้าลองเข้าไปดูในเว็บไซต์ ไม่ได้มีแค่ฟุตบอล

ดังนั้นแล้ว ถ้าที่ไหนมีวัฒนธรรมกีฬา ย่อมหลีกเลี่ยงไม่ได้ที่จะมีวัฒนธรรมการพนันตามมาด้วย ผมมองว่า ความนิยมของกีฬา คือจุดเริ่มต้นที่นำไปสู่ การเกิดการพนันกีฬา

สำหรับสังคมไทย ผมมองว่า เพราะเรามีความนิยมในกีฬาฟุตบอล การเล่นพนันฟุตบอลจึงตามมา แต่เราไม่สามารถปฏิเสธได้ว่า การพนันทำให้คนกลุ่มหนึ่ง คนมาติดตาม บริโภคกีฬาฟุตบอลอย่างจริงจัง

เราไม่สามารถปฏิเสธได้ว่า ฟุตบอลกับการพนันเป็นของคู่กัน?

ใช่ อย่างที่ผมบอก กีฬากับการพนันเป็นสิ่งที่มาพร้อมกัน แต่สังคมไทย มีภาพจำกับการพนันบอลว่าเป็นสิ่งที่ไม่ดี ส่วนที่ต่างประเทศ วัฒนธรรมของการเล่นพนันกีฬา หรือพนันฟุตบอล ไม่เหมือนกับที่บ้านเรา

 

ต้องเข้าใจก่อนว่า วัฒนธรรมการเล่นพนันกีฬา เริ่มมาจากการพนันกีฬาแข่งม้า เราเข้าไปสนามม้า ไปเลือกม้าที่ชอบ แล้วพนันกับม้าตัวนั้น เชียร์ให้มันชนะ ฟุตบอลเอารูปแบบตรงนั้นมาใช้ แฟนบอลไปดูบอลที่สนาม มีโต๊ะพนันเปิดให้เล่น แฟนบอลส่วนใหญ่ก็ไปเล่นทีมที่ตัวเองรัก เพื่อสร้างอารมณ์ร่วมไปกับการดูฟุตบอล

การพนันจึงเป็นเหมือนกิจกรรมอย่างหนึ่ง ที่ให้แฟนบอลได้ทำในสนามฟุตบอล ที่ทำควบคู่ไปกับสนามฟุตบอล เป็นความบันเทิงรูปแบบหนึ่ง ผมมองว่าคนที่อังกฤษส่วนใหญ่ มองการพนันบอลในรูปแบบนี้ แต่สำหรับนักพนันมืออาชีพ พวกนี้คือคนที่เล่นเพื่อหาเงิน ก็มีเหมือนกัน ในทุกสังคม เราปฏิเสธไม่ได้

ประเทศไทย ตอนนี้มีลีกอาชีพเป็นของตัวเอง รูปแบบการพนันฟุตบอลในเมืองไทย ได้เปลี่ยนไปหรือไม่?

ผมเคยทำวิจัยเรื่องนี้ เมื่อ 3 ปีก่อน ผมมองว่าแนวโน้มที่คนไทย จะหันมาเล่นพนันเพราะฟุตบอลไทย หรือสนใจพนันฟุตบอลไทย ยังมีน้อย

เพราะว่าระบบของฟุตบอลไทย ยังไม่ชัดเจน ความเป็นมืออาชีพ ความโปร่งใสไม่มากพอ ถ้าเทียบกับลีกชั้นนำ คนเล่นพนันบอล จะมีความสงสัยกับฟุตบอลไทย เขาจะไม่กล้าพนัน รู้สึกว่า ฟุตบอลไทยไม่น่าสนใจที่จะเล่น

แล้วแฟนบอลไทย ที่เข้าไปชมในสนาม?

สำหรับผม ผมมองว่าไม่นิยมเหมือนกัน ผมมองว่า แฟนบอลไทยลีก กับแฟนบอลต่างประเทศ เป็นคนละกลุ่มกัน แฟนบอลไทยส่วนใหญ่ คือคนที่มีความผูกพันกับท้องถิ่น ไม่ว่าจะเป็นจังหวัด หรือที่ตั้งของสโมสร เขาเข้าสนามไปดูฟุตบอล เพราะเขาแค่อยากจะมาเชียร์ฟุตบอล

 

อันที่จริง ก็มีกลุ่มแฟนบอลนอก ที่หันมาเชียร์ฟุตบอลไทยเช่นกัน แต่ผมไม่เห็นว่าเขาจะหันมาเล่นพนันฟุตบอลไทย มากเท่าใดนัก สุดท้ายกลุ่มคนเหล่านี้ ยังคงเลือกที่จะเล่นพนันฟุตบอลนอกมากกว่าอยู่ดี

ผมว่ากลุ่มคนเหล่านี้มีจำนวนไม่น้อย กลุ่มคนที่ดูฟุตบอลไทย แต่เล่นพนันฟุตบอลนอก ผมคิดว่าทุกวันนี้ คนเล่นพนันฟุตบอลไทย น่าจะมีเยอะมากขึ้น 

เพราะการเล่นพนันฟุตบอลไทย เป็นระบบมากขึ้น สังเกตได้จากการมีการรายงานผลฟุตบอลไทย ในเว็บ livescore (ไลฟ์สกอร์) ถ้าฟุตบอลลีกไหน มีการรายงานผลใน livescore แสดงว่าลีกนั้นเข้าสู่ การเป็นส่วนหนึ่งของวงการพนันฟุตบอลแล้ว

สุดท้ายผมมองว่า มันขึ้นอยู่กับระบบ ถ้าคุณทำการเล่นพนันบอลไทยให้เป็นระบบ มีการออกราคาอย่างตรงไปตรงมา มีข่าวสารให้ติดตาม คนก็จะหันมาเล่นพนันฟุตบอลไทยมากขึ้น

หากพูดถึง การทำให้การเล่นพนันกลายเป็นระบบที่ชัดเจน ผลที่ตามมาอาจจะทำให้คนเล่นพนันกีฬามากขึ้น?

มันกลับไปที่มุมมองตั้งต้นว่าเรามองกีฬาแบบไหน สำหรับผม ถ้าจะให้ความหมายของการพนันบอล ผมมองว่าการพนันบอลคือส่วนหนึ่งของการบริโภคของกีฬาฟุตบอล รูปแบบหนึ่งของแฟนบอล แต่สังคมไทยอาจไม่ได้มองแบบนี้

 

เราต้องเข้าใจว่ารากฐานของสังคม แต่ละสังคมไม่เหมือนกัน ที่อังกฤษเขามองว่า การพนันคือส่วนหนึ่งของวัฒนธรรมกีฬา และเขารู้ว่า ไม่มีทางห้ามให้คนไม่เล่น เขาจึงทำให้มันถูกกฎหมาย เพื่อที่รัฐจะสามารถเข้าไปควบคุม เข้าไปแทรกแซงได้

แต่สำหรับเมืองไทย เรามองว่าเป็นเรื่องที่ผิด เราจึงเห็นแค่เรื่องของการปราบปราม ไล่จับกุม เหมือนเราไล่จับวงเล่นพนัน สำหรับคนไทย ถ้าพูดถึงกลุ่มคนเล่นพนันฟุตบอล ถือว่ามีหลายรูปแบบ แต่ถ้าพูดในภาพรวม ผมมองว่า คนไทยส่วนใหญ่เล่นพนันบอล เพื่อความบันเทิง เป็นการสร้างความบันเทิง เข้าไปกับกีฬาฟุตบอล 

เพราะพอคนเล่นพนัน อารมณ์ร่วมกับการแข่งขันก็มากขึ้น อยากเห็นทีมชนะ อยากให้ผลการแข่งขันเป็นตามที่ต้องการ ผมมองว่า สุดท้ายคนส่วนใหญ่ที่เล่นพนันบอล เขาอยากได้ความรู้สึกว่า เขาสามารถทำนายผลได้อย่างถูกต้อง สร้างความสุข ความบันเทิงให้กับตัวเองในรูปแบบหนึ่ง

หลายฝ่ายอาจกังวลว่า ถ้าบ้านเรายอมรับการเล่นพนันฟุตบอล อาจนำไปสู่ การมีบทบาทของการพนันในการแข่งขันกีฬา โดยเฉพาะคนในวงการ?

ผมมองว่านี่คือเหตุผล ที่ทำให้ต่างประเทศทำให้การพนันบอลถูกกฎหมาย เพราะรัฐจะเข้าไปตรวจสอบ แทรกแซงได้ 

 

ที่อังกฤษ เขามีการตั้งหน่วยงาน ทั้งจากทางสมาคมฟุตบอล และองค์กรอิสระเพื่อดูแลเรื่องพวกนี้ ทำงานร่วมกัน สร้างข้อตกลง และเมื่อทำให้ถูกกฎหมาย ทำให้กลายเป็นธุรกิจ รัฐสามารถเข้ามาสร้างผลประโยชน์จากตรงนี้ได้ เช่น เว็บพนันต้องแบ่งรายได้บางส่วนกลับคืนให้รัฐ เพื่อนำมาพัฒนาวงการกีฬาต่อไป

ถ้ามีการกำกับชัดเจน มีการควบคุม ทำให้เป็นธุรกิจ มันก็ช่วยควบคุมเรื่องการล็อคผลการแข่งขันได้  ผมไม่ได้บอกว่า ที่อังกฤษไม่มีการล็อคผล แต่จากหน้าข่าว เรายังไม่เคยเห็นว่า พรีเมียร์ลีกมีการล็อคผลการแข่งขัน

แต่ที่ประเทศไทย เรายังได้ยินข่าวเรื่องล็อคผลการแข่งขันอยู่ อย่างไรก็ตาม ผมไม่ได้บอกว่าการล็อคผลการแข่งขันในไทย มาจากเรื่องการพนันอย่างเดียว เพราะผมมองว่า สามารถมีผลประโยชน์อื่นในฟุตบอลไทย ที่นำไปสู่การล็อคผลได้

ในอังกฤษ เว็บพนันจำนวนมาก ขึ้นคาดหน้าอกเสื้อแข่ง ให้กับสโมสรฟุตบอล ตรงนี้สะท้อนอะไรบ้าง?

การที่เว็บพนันเข้ามาปรากฎตัวชัดเจน ในฟุตบอลอังกฤษ ไม่ว่าจะในสนามแข่ง หรือบนเสื้อแข่ง เพราะเขาเชื่อมั่นว่าเขาควบคุมได้ 

 

การที่เว็บพนันขึ้นคาดบนหน้าอกเสื้อแข่ง คือเรื่องของธุรกิจรูปแบบหนึ่ง เขาไม่ได้มองว่ามันเป็นเว็บพนัน แต่มองว่าเป็นสปอนเซอร์เจ้าหนึ่งที่เข้ามาสนับสนุนฟุตบอล เปิดโอกาสให้สโมสรหารายได้

จำเป็นไหมที่ บ้านเรา ควรทำให้การพนันเป็นธุรกิจ ทำให้ถูกกฎหมาย?

ผมมองว่าถ้าทำการพนันให้ถูกกฎหมาย มันจะตรวจสอบ ควบคุมง่ายขึ้น และรัฐสามารถรับผลประโยชน์ได้ชัดเจนมากขึ้น 

ถ้าถามต่อว่า เราทำให้การพนันถูกกฎหมาย แล้วคนเล่นพนันฟุตบอลจะเพิ่มขึ้นไหม ผมว่าเราคงบอกไม่ได้ แต่คนเล่นพนันฟุตบอลมีหลายรูปแบบ คนเล่นเอาสนุก เอาบันเทิง คนที่เล่นเพื่อเชียร์ทีมรัก คนที่เป็นผีพนัน 

สำหรับผม ผมมองว่าวิธีจะควบคุมการเล่นพนันกีฬาได้ดีที่สุด คือการทำให้ถูกกฎหมาย ผมพูดตามเอกสารวิชาการที่ผมเคยศึกษามา 

อย่างที่ผมบอก ถ้าเราทำให้ถูกกฎหมาย เราสามารถเข้าไปควบคุมได้ รัฐจัดการได้โดยตรง เช่น เราจะเปิดเสรีแค่ไหน? จะให้ใครมาเปิดบ้าง? ที่ประเทศสิงคโปร์ หลังจากเขาทำให้ถูกกฎหมาย รัฐสามารถควบคุมได้กระทั่งธุรกรรมทางการเงิน ระหว่างเว็บพนันกับผู้เล่น

เราสามารถมองการพนันฟุตบอลในมุมมองไหนได้อีกบ้าง?

การพนันฟุตบอลในแง่หนึ่ง คือกิจกรรมทางสังคม เป็นกิจกรรมรูปแบบหนึ่ง ให้คนมีส่วนร่วมในสังคม ผมมองว่าการพนันไม่มีความหมายเลย ถ้าเล่นอยู่คนเดียว ไม่มีคนอื่นรับรู้

แต่ช่วงหนึ่งที่การพนันฟุตบอลเป็นที่นิยมขึ้นมา เพราะการพนันการเป็นกิจกรรมที่แฟนบอล สามารถนำไปพูดคุยกับเพื่อน ได้แลกเปลี่ยนความคิดเห็นระหว่างกัน กลายเป็นกิจกรรมทางสังคม

ทุกวันนี้ เราเห็นโฆษณาเว็บพนันจำนวนมาก ผ่านโลกอินเทอร์เน็ต โลกโซเชียล ตรงนี้สะท้อนภาพอะไรบ้าง?

ผมมองว่าเป็นการปรับตัวตามโลกยุคดิจิตอล จากที่โต๊ะพนัน เคยมีสถานที่เป็นที่ตั้ง ในที่ทำงาน ในหมู่บ้านอะไรก็ตาม ต้องย้ายเข้าสู่โลกยุคอินเทอร์เน็ต เพราะสุดท้าย การพนันกีฬาคือธุรกิจ ถ้าไม่มีคนเล่น เว็บพนันก็อยู่ไม่ได้ การที่เว็บพนันขยับเข้าสู่โลกโซเชียล คือการเชิญชวนหาลูกค้า ให้คนเข้ามาเล่น

เราควรมองความหมายของการพนันฟุตบอล หรือพนันกีฬาอย่างไร?

ขึ้นอยู่กับแต่ละสังคมว่าจะหาจุดยืนร่วมกันว่าอย่างไร สำหรับผม ผมมองว่าการพนันฟุตบอล มีหลายแง่มุม หลายมิติ  ถ้ามีแนวคิดอนุรักษ์นิยม คงมองว่าเป็นสิ่งไม่ดี ทำให้คนสูญเสียเงิน สูญเสียสุขภาพจิต ผิดกฎหมาย ผิดศีลธรรม

 

บางคนอาจจะมองในแง่ธุรกิจ มองว่าเราจะหาผลประโยชน์จากมันได้ ในระดับสังคม หรือจะมองเป็นกิจกรรมทางสังคมก็ได้ ถ้ามองแบบผิวเผินกว่านั้น บางคนอาจจะมองเป็นแค่กิจกรรมเพื่อความสนุก แค่นี้เลย