ใบมหัศจรรย์ "เครือหมาน้อย" สมุนไพรพื้นบ้านชื่อแปลกประโยชน์เยอะ เบต้าแคโรทีนและวิตามินเอสูงกว่า ผักโขม ผักบุ้ง ฟักทอง
หมาน้อย (Cissampelos pareira L. var. hirsuta) เป็นไม้เถาเลื้อยเนื้อแข็ง ปกคลุมด้วยขนนุ่มสั้นทั่วทั้งเถา ใบ และช่อดอก ไม่มีมือเกาะ รากสะสมอาหารใต้ดิน ดอกเล็กสีขาว ออกเป็นช่อ แยกเพศอยู่ต่างต้น ผลสีส้มกลมรี ยาวประมาณ 1 ซม. เมื่อสุกจะเปลี่ยนเป็นสีน้ำตาลแดง เมล็ดโค้งคล้ายพระจันทร์ครึ่งซีก ขยายพันธุ์ได้ทั้งจากเมล็ดและเหง้า พบตามป่าดิบ ป่าผลัดใบ ป่าไผ่ และริมลำธาร
หมาน้อยเป็นสมุนไพรพื้นบ้านที่มีคุณค่าทางยาและโภชนาการสูง ใช้ได้ทั้งราก ใบ เถา และเนื้อไม้ ทั้งในตำรับยาไทยและอาหารพื้นบ้าน อย่างไรก็ตาม ควรใช้ในปริมาณเหมาะสมและปรึกษาผู้เชี่ยวชาญก่อนใช้ โดยเฉพาะเด็ก ผู้สูงอายุ สตรีมีครรภ์ และผู้ป่วยเรื้อรัง
ใบของหมาน้อยมีสาร เพคติน ทำให้เมื่อขยำแล้วได้ลักษณะคล้ายวุ้น นำมาใช้ประกอบอาหารได้ เพคตินของหมาน้อยเป็นชนิด Low Methoxy Pectin ที่คุณสมบัติเฉพาะคือสามารถเซ็ตตัวเป็นเจลได้ในน้ำเย็นและไม่ต้องมีกรดหรือน้ำตาล
ชื่อ “หมาน้อย” มาจากขนนุ่มบนใบและเถา เมื่อสัมผัสมือจะรู้สึกนุ่มคล้ายขนลูกหมา ใบมีรูปร่างสวยงามเป็นรูปหัวใจ จึงเป็นเอกลักษณ์และชื่อเรียกที่สืบทอดมาจนถึงปัจจุบัน
ชื่ออื่นๆ กรุงเขมา (กลาง/นครศรีธรรมราช), หมอน้อย (อุบลราชธานี), ก้นปิด (ตะวันตกเฉียงใต้), ขงเขมา/พระพาย (ภาคกลาง), เปล้าเลือด (แม่ฮ่องสอน), สีฟัน (เพชรบุรี)
ข้อมูลจากกองโภชนาการ กรมอนามัย ที่ได้มีการศึกษาคุณค่าทางโภชนาการของต้นหมาน้อย โดยเน้นเฉพาะส่วนใบที่มีการนํามาแปรรูปเป็นอาหาร จากการศึกษาใน 100 กรัมของใบหมาน้อย พบว่ามี
พลังงาน 95 กิโลแคลอรี
โปรตีน 8.5 กรัม
ไขมัน 0.7 กรัม
คาร์โบไฮเดรต 13.6 กรัม
เบต้าแคโรทีน 6,577 ไมโครกรัม (เทียบเท่าวิตามินเอ 1,096 RE)
| ผัก/ผลไม้ | เบต้าแคโรทีน (µg) | เทียบเท่าวิตามินเอ (RE, µg) |
|---|---|---|
| ใบหมาน้อย | 6,577 | 1,096 |
| แครอท | 8,285 | 1,381 |
| ผักบุ้ง | 5,700 | 950 |
| คะน้า | 6,500 | 1,083 |
| ผักโขม (สด) | 4,900 | 817 |
| ฟักทอง | 3,400 | 567 |
| พริกหวานสีแดง | 2,300 | 383 |
ส่วนเหนือดิน: แก้ร้อนใน โรคตับ
ราก: มีแอลคาลอยด์ เช่น hyatine, cissampeline มีฤทธิ์คลายกล้ามเนื้อ ลดความดันโลหิต
ใบ: พอกแก้แผล ฝี ผดผื่น หิด แก้หืด ใช้ทาภายนอก ใบมีสารเพคติน สามารถเซ็ตตัวเป็นวุ้นในน้ำเย็น
ลำต้น: ดับพิษไข้ บำรุงโลหิตสตรี
เนื้อไม้: แก้โรคปอด โลหิตจาง
รากแห้งบดผสมกับน้ำผึ้งเป็นยาอายุวัฒนะ
รากต้มดื่มแก้ไข้ ขับปัสสาวะ แก้บวมน้ำ แก้ปวดท้อง
ใบสดพอกแก้โรคผิวหนัง ฝี หนอง แผลมะเร็ง
เถา ใบ ราก แช่ในเหล้ารัมใช้บำรุงสมรรถภาพทางเพศ (ไม่ใช้กับคนท้อง)
ใช้ต้มดื่มลดไข้ แก้ปวด คลายกล้ามเนื้อ
ใบผสมย่านางรับประทานถอนพิษร้อน
ใช้ปรับสมดุลฮอร์โมนหญิง แก้อาการปวดประจำเดือน รักษาสิวจากฮอร์โมน
รากลดความดันโลหิต แก้โรคทางเดินปัสสาวะ
สารสกัดลดน้ำตาลในเลือด
มีฤทธิ์ต้านฮีตามีน ต้านเชื้อแบคทีเรียและเชื้อรา
ภาคอีสานนิยมนำมาทำ “ลาบหมาน้อย”
จังหวัดเลย ใส่ในแกงหน่อไม้แทนใบย่านาง
จังหวัดตราด ทำเป็นวุ้นหมาน้อยคลุกกับเครื่องปรุงหรือใส่น้ำเชื่อมเป็นของหวาน
จังหวัดหนองคาย ทำวุ้นหมาน้อยในน้ำกะทิ
วุ้นหมาน้อย
ขอขอบคุณ
ข้อมูล :คณะเภสัชศาสตร์ ม.อุบลราชธานี,สารสนเทศท้องถิ่นอีสาน ณ อุบลราชธานี
