เรื่องของ “หวย” หรือที่เรียกกันสวยๆ ว่า “ลอตเตอรี่” นั้น ถือเป็นประเด็นยืนหนึ่งของสังคมไทยในทุกเดือน เป็นวงจรแห่งความหวังที่วนไปตั้งแต่วันที่ 1 ของเดือน หลังจากน้ำตาตกในเพราะไม่ถูกหวย ก็ตามด้วยการสอดส่องหาเลขเด็ด เพื่อจุดประกายความหวังครั้งใหม่ในช่วงกลางเดือน ใครถูกรางวัลแม้เพียงเล็กน้อยก็สามารถใช้คำนำหน้าว่า “เสี่ย” ได้ และอาจมีญาติมิตรเพิ่มมากขึ้นในชั่วข้ามคืน ขณะที่คนถูกหวยกินก็มุ่งมั่นซื้อหวยวนไป

สำหรับผู้ที่มีคติประจำใจว่า “เจ็บแล้วจำคือคน ถูกหวยกินแล้วยังทนคือรักแท้” Sanook ในฐานะเว็บไซต์ผู้นำเสนอผลการออกสลากกินแบ่งฯ ทุกงวดอย่างต่อเนื่อง ขอแนะนำนิทรรศการต๊าชๆ ที่รับรองว่าทัชใจคนรักหวยอย่างแน่นอน ในชื่อว่า “หวยแหลก แตกประเด็นคนเล่นหวย”

“หวย” เครื่องมือพลิกชีวิตของคนไทย

วรกานต์ วงษ์สุวรรณ ภัณฑารักษ์ของมิวเซียมสยาม และหนึ่งในผู้จัดนิทรรศการ “หวยแหลก แตกประเด็นคนเล่นหวย” เล่าให้ Sanook ฟังว่า หวยนั้นอยู่คู่กับสังคมไทยมานานเกือบ 200 ปี โดยพัฒนาจากการพนันและการหารายได้เข้ารัฐ ไปสู่ลอตเตอรี่หรือสลากกินแบ่งรัฐบาล เพื่อระดมทุนในกิจการต่างๆ ของรัฐ ทว่าเมื่อความนิยมของล็อตเตอรีหรือสลากกินแบ่งฯ เพิ่มมากขึ้น กลายเป็นว่าผู้คนเริ่มมีความหวังที่จะนำเงินรางวัลจากการถูกสลากไปพัฒนาสถานภาพของตนเองมากขึ้น

“จากการวิจัยและลงภาคสนามของเรา เราสอบถามผู้ให้สัมภาษณ์รายหนึ่ง เขาให้คำตอบว่า สิ่งที่เขาเป็นอยู่ทุกวันนี้ ไม่สามารถที่จะทำให้พลิกสถานะ หรือว่าโอกาสของเขาไปได้ภายในพริบตา ถ้าเกิดไม่ได้รางวัลจากการซื้อสลากกินแบ่งฯ ซึ่งถ้ามาดูโครงสร้างทางสังคมจริงๆ ชนชั้นกลางที่มีรายได้พอประมาณ เป็นพนักงานออฟฟิศ พนักงานของรัฐทั้งหลาย สมมติถ้าอยากมีบ้านสักหลัง 30 ปี อาจจะทำให้เขามีบ้าน แต่ในโอกาสหรือในช่วงของความหวังหนึ่ง ถ้าเกิดเขาถูกรางวัลที่ 1 บ้านก็อาจจะเป็นของเขาในเร็ววัน มันทำให้เราเห็นถึงความคาดหวัง ความฝันของคนที่ไปผูกโยงกับล็อตเตอรีหรือสลากกินแบ่งฯ ครับ”

วรกานต์ วงษ์สุวรรณ ภัณฑารักษ์และผู้จัดนิทรรศการ วรกานต์ วงษ์สุวรรณ ภัณฑารักษ์และผู้จัดนิทรรศการ

นิทรรศการที่มีตัวเลขมากที่สุด

นิทรรศการ “หวยแหลก แตกประเด็นคนเล่นหวย” เลือกเล่าเรื่องราวเกี่ยวกับความหวังของคนเล่นหวย หรือคนที่นิยมซื้อสลากกินแบ่งรัฐบาล ซึ่งถือว่าเป็นนิทรรศการที่ปรากฏตัวเลขมากที่สุด เพราะไม่ว่าจะเป็นผู้ขายหรือผู้เล่นหวย ก็ล้วนแล้วแต่มีความผูกพันเชื่อมโยงกับตัวเลขที่นำมาซื้อสลากทั้งสิ้น อย่างไรก็ตาม เรื่องราวของหวยก็ไม่ใช่เรื่องใหม่ในสังคมไทย เพราะฉะนั้น ทีมผู้จัดนิทรรศการจึงเลือกที่จะ “เจาะลึก” เข้าไปในเรื่องราวของคน 4 กลุ่ม ที่เกี่ยวข้องกับหวย ได้แก่ กลุ่มผู้ผลิตหรือกลุ่มผู้ให้กำเนิดการเล่นหวย กลุ่มผู้กระจายสลาก กลุ่มผู้ค้าสลากรายย่อย และกลุ่มผู้ซื้อสลาก รวมทั้ง “ปรากฏการณ์หวย” ที่เกิดขึ้นอย่างน่าสนใจ

กลุ่มผู้ผลิตหรือกลุ่มผู้ให้กำเนิดการเล่นหวย

เรื่องราวของกลุ่มผู้ผลิตหรือกลุ่มผู้ให้กำเนิดการเล่นหวย บอกเล่าผ่านไทม์ไลน์ความเป็นมาของหวย ที่เกิดขึ้นตั้งแต่สมัยรัชกาลที่ 3 ในรูปแบบของหวย กข ตามด้วยลอตเตอรี่ ซึ่งมีวัตถุประสงค์หลักคือการหารายได้เข้าสู่รัฐ หรือการระดมทุนเพื่อกิจการต่างๆ ของรัฐ โดยมีไฮไลต์เป็นการจำลองภาพบรรยากาศการออกหวยในโรงหวย กข ของจีนหง ผู้คิดค้นการเล่นหวยในประเทศไทยเป็นครั้งแรก รวมทั้งการจัดแสดงปืนพระราม 6 ที่พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวรัชกาลที่ 6 ได้พระราชทานนโยบายให้ออกลอตเตอรีเสือป่า 1 ล้านบาท เพื่อระดมทุนซื้อปืนให้กับกองเสือป่า และพระราชทานนามของปืนนี้ว่าปืนพระราม 6

ปืนพระราม 6 ปืนพระราม 6

จากนั้น วิวัฒนาการของหวยได้เดินทางเข้าสู่ยุคของสำนักงานสลากกินแบ่งรัฐบาล ซึ่งนอกจากจะมีเรื่องราวของสำนักงานสลากกินแบ่งฯ ในแต่ละยุคสมัยทางการเมืองแล้ว ยังมีวัตถุจัดแสดงที่น่าสนใจมากมาย ไม่ว่าจะเป็นแม่พิมพ์สลากกินแบ่งฯ อุปกรณ์สำหรับแต่งตัวเลขที่พิมพ์ผิด และอุปกรณ์ในการออกรางวัลรุ่นเก่า ก่อนจะพัฒนามาสู่รูปแบบปัจจุบัน ที่เน้นใช้วัสดุโปร่งแสงอย่างพลาสติกหรืออะคริลิกใส เพื่อตอบโจทย์เรื่องความโปร่งใสในการออกสลาก รวมถึงหวยบนดินในตำนาน ที่ออกรางวัลได้ไม่กี่งวดก็ต้องถูกยกเลิกไป

นอกจากนี้ ยังมีการรวบรวมสถิติที่น่าสนใจเกี่ยวกับหวย เช่น คนเล่นหวย จำนวนหวย รายได้จากการจำหน่ายลอตเตอรีและเส้นทางการกระจายรายได้ รวมทั้งโอกาสในการถูกหวยรางวัลที่ 1

“โอกาสที่จะถูกรางวัลที่ 1 ของคนที่ซื้อสลาก มีอยู่ 1 ในล้านเท่านั้น หวย 1 ล้านชุด โอกาสที่จะมีคนถูกสลากมีอยู่ 1 คน โอกาสมันมีแค่ 0.001% ซึ่งยากมาก ทำไมคนถึงยังซื้ออยู่ เพราะว่ามันยังมีโอกาส 0.001 นี่แหละ ที่ทำให้คนมีความหวัง” วรกานต์กล่าว

กลุ่มผู้จำหน่ายหรือผู้กระจายหวย

เรื่องราวของผู้จำหน่ายหรือผู้กระจายหวย ถูกบอกเล่าเป็นวิดีโอแสดงบทสนทนาของบุคคล ภายในห้องสีเทาทึบ เพื่อแสดงถึงผู้ที่รับสลากกินแบ่งฯ จากสำนักงานสลากกินแบ่งฯ ซึ่งเรียกกันทั่วไปว่า “ยี่ปั๊ว” และเป็นตัวขับเคลื่อนตลาดของสลากให้กระจายไปยังผู้จำหน่ายรายย่อย หรือผู้ซื้อสลากกินแบ่งฯ

กลุ่มผู้ค้าสลากรายย่อย

ผู้ค้าสลากรายย่อย คือกลุ่มคนที่เราเห็นได้ทั่วไปในสถานที่ต่างๆ ที่มีผู้คนพลุกพล่าน พร้อมกับกระดานขายสลากเป็นกล่องแบนๆ พับได้ วรกานต์เล่าวว่า กลุ่มผู้ค้ารายย่อยเหล่านี้คือผู้ที่รับซื้อสลากและนำไปเดินเร่ขาย ได้รับอิทธิพลจากกลุ่มผู้ค้าสลากที่เรียกว่า “กลุ่มวังสะพุง” วิธีการจำหน่ายสลากของผู้ค้ากลุ่มนี้ ได้เปลี่ยนแปลงระบบการจัดจำหน่ายสลาก จากที่สลากอยู่กับที่ รอให้คนมาซื้อ กลายเป็นสลากเดินทางไปยังผู้ซื้อโดยตรง

นอกจากนี้ วรกานต์ยังได้เล่าถึงประเด็นที่ทำให้เขาและทีมงานรู้สึกสะท้อนใจไม่น้อย นั่นคือชีวิตของผู้ค้าสลากรายย่อยที่เป็นคนพิการ

“ผู้พิการที่เป็นผู้ค้าสลากมักจะประสบกับสิ่งร้ายๆ อย่างเช่น ถูกโกง ถูกทำร้ายร่างกาย หรือถูกเอาเปรียบโดยวิธีต่างๆ จากคนปกติทั่วไป อันนี้ก็เป็นสิ่งหนึ่งที่เราสะท้อนใจในแง่ของความที่เขาขาดโอกาสอยู่แล้ว กลับถูกกระทำซ้ำขึ้นไปอีก” วรกานต์กล่าว

กลุ่มผู้ซื้อ

ส่วนของกลุ่มผู้ซื้อ เปิดเรื่องด้วยประเด็นที่น่าสนใจที่สุดในชีวิตการเป็นคอหวย คือ “สิ่งศักดิ์สิทธิ์” ที่สามารถให้เลขเด็ดมอบโชค ไม่ว่าจะเป็นพญาเต่างอย คำชะโนด แม่พุ่มพวง ย่านาก ไอ้ไข่ หรือศาลเจ้ายี่กอฮง ที่สถานีตำรวจพลับพลาไชย ตามด้วยไฮไลต์อย่างเสาตะเคียนตกน้ำมัน รวมทั้งห้องความฝัน ที่ใช้เทคนิคแสงทำให้ตัวเลขปรากฏขึ้นและเลือนหายไป ดึงดูดความสนใจของนักล่าตัวเลขไม่น้อย

“มันเหมือนกับว่าสิ่งศักดิ์สิทธิ์นี้ทำให้เกิดปรากฏการณ์ของหวยขึ้นในสังคมไทย ไม่ว่าจะเป็นไอ้ไข่ พุ่มพวง ย่านาก ซึ่งเดิมก็เป็นสิ่งศักดิ์สิทธิ์ที่คนนับถือทั่วไป อย่างเช่น ย่านาก ก็จะเป็นเรื่องการไปขอเรื่องความรัก เรื่องเกณฑ์ทหาร กลายเป็นว่านำความเชื่อหรือความศรัทธาในสิ่งศักดิ์สิทธิ์เหล่านี้ไปเชื่อมโยงกับความหวังที่จะได้ตัวเลขจากสิ่งศักดิ์สิทธิ์นั้นๆ อันนี้ก็ทำให้เห็นว่าปรากฏการณ์ทางสังคมไทยที่เกี่ยวกับความเชื่อ มันเริ่มที่จะคลี่คลาย หรือกระจายไปยังส่วนอื่นๆ” วรกานต์กล่าว

แม้ว่าคนไทยจะมีหัวใจเดียวกันในทุกวันที่ 1 และ 16 ของทุกเดือน แต่รู้หรือไม่ว่า จุดหมายปลายทางของคอหวยนั้นมีความแตกต่างกันออกไป โดยส่วนใหญ่จะเป็นผู้ที่หวังจะพลิกชีวิตหรือเปลี่ยนสถานะของตัวเองให้สูงขึ้นด้วยเงินรางวัลจากสลากกินแบ่งฯ ในขณะที่มีคนบางส่วน ซึ่งมักจะเป็นคนดังหรือคนที่มีฐานะ ยังคงเล่นหวยด้วยเหตุผลเรื่องความสนุกสนาน การลุ้นรางวัล และหากถูกรางวัลก็จะนำเงินเหล่านั้นไปทำบุญ เช่นนักร้องลูกทุ่งชื่อดังอย่างสุนารี ราชสีมา ที่มักนำเงินรางวัลที่ได้ไปช่วยเหลือสัตว์จรจัด

นอกจากนี้ นิทรรศการยังหยิบเอาประเด็นครึกโครมอย่าง “หวยล็อก” มานำเสนอในรูปแบบบอร์ด พร้อมบานประตูขนาดเล็ก ให้ผู้ชมได้เลือกเปิดเพื่ออ่านข้อมูล ประกอบการตัดสินใจว่าการทำงานของสำนักงานสลากกินแบ่งนั้นโปร่งใสหรือไม่ พร้อมกรณีศึกษาอย่างเลขทะเบียนรถของนางสาวยิ่งลักษณ์ ชินวัตร อดีตนายกรัฐมนตรี ที่กลายเป็นเลขรางวัลถึง 7 ครั้ง จนทำให้หลายคนสงสัยว่า เลขดังกล่าวนั้นล็อกจริงหรือไม่

เรื่องราวของผู้ซื้อสลากเดินทางมาถึงช่วงท้าย คือวันหวยออก ที่บรรยากาศจะเงียบเหงา ร้านรวงต่างๆ ปิดทำการ เพราะไม่มีลูกค้าเข้า จากนั้นจะมีช่องทางเดินแยกเป็น 2 ช่อง ส่วนหนึ่งเป็นห้องของคนถูกหวย ที่จะมีวิดีโอสัมภาษณ์ไอดอลผู้ถูกรางวัลหลายงวด ตั้งแต่สุนารี ราชสีมา, อาภาพร นครสวรรค์ และ “ป้าแดง” ผู้ถูกรางวัลถึง 20 งวด ใน 1 ปี

“คนนี้คือป้าแดง จะบอกว่าเป็นคนที่มีสัมผัสที่หกเกี่ยวกับตัวเลขหรือเปล่าก็ไม่แน่ใจ อยู่ที่จังหวะหรือดวงของแก แกบอกว่า แกอยากกินมะม่วงลูกหนึ่ง สอยลงมา มีตัวเลขอยู่บนมะม่วง ก็เป็นตัวเลขที่แกซื้อ แล้วก็ถูกจริงๆ ปีก่อนแกถูกรางวัล 20 งวด ติดต่อกันใน 1 ปี เป็นคนพิเศษมากเลยว่าทำอย่างไรถึงได้ถูกหวยมากขนาดนี้” วรกานต์เล่า

แน่นอนว่าอีกห้องหนึ่งคือห้องของคนถูกหวยกิน ซึ่งวรกานต์หยิบยกเคสหนึ่งที่ไปสัมภาษณ์มาเล่าให้ฟังว่า

“คนนี้เป็นครูที่ซื้อหวยมาตลอดชีวิต ไม่เคยถูกรางวัลใหญ่เลย จนกระทั่งต้องเลิกซื้อไปเลย พอเลิกแล้วชีวิตก็กลับมาเป็นปกติ ไม่ต้องเป็นหนี้ มีเงินตามปกติ ก็ถอยหลังเลย ไม่ให้โอกาสกับหวยอีกแล้ว”

ทางออกของคอหวย

ในส่วนท้ายของนิทรรศการ มีการรับบริจาคสลากกินแบ่งฯ เพื่อนำไปส่งต่อให้กับวัด สำหรับเป็นวัสดุในการทำดอกไม้จันทน์ ก่อนจะเข้าสู่ห้องที่มีประตูอยู่ 3 บาน แต่มีเพียงบานเดียวเท่านั้นที่จะเป็นทางออกจากนิทรรศการ

“เราก็ให้คนเลือกเองแหละว่า จริงๆ แล้วทุกคนมีทางออกเกี่ยวกับความหวังของตัวเอง แล้วแต่จะเลือกว่าคุณจะออกอย่างไร ถ้าคุณยังคิดจะออกไปด้วยการตามหาตัวเลขอยู่ก็ไม่ผิด เพราะว่านั่นคือความหวังของคุณ แต่ว่าในการที่จะฝากความหวังไว้กับตัวเลข มันก็ต้องมีสติยับยั้ง ต้องตามให้ทัน หรือคุณไม่ตามเลขแล้ว อยากจะไปทางออกอื่น คุณก็สามารถที่จะบอกเราได้ว่าทางออกของคุณคืออะไร”

สำหรับผู้ที่นิยมการเสี่ยงโชคด้วยตัวเลข และยังไม่มีเลขเด็ดในใจ นิทรรศการ “หวยแหลก แตกประเด็นคนเล่นหวย” ก็เปิดเอาใจคอหวย พร้อมตัวเลขมากมายให้เลือกส่องแล้ววันนี้ ถึง 27 กุมภาพันธ์ 2565 ที่มิวเซียมสยาม ทุกวันอังคาร - อาทิตย์ เวลา 10.00 – 18.00 น.

“หวยแหลก แตกประเด็นคนเล่นหวย” นิทรรศการเพื่อคนหวังรวยด้วยตัวเลข

“หวยแหลก แตกประเด็นคนเล่นหวย” นิทรรศการเพื่อคนหวังรวยด้วยตัวเลข12 / 32