ขอร่วมไว้อาลัยกับการจากไปของผู้กำกับภาพยนตร์และผู้กำกับละครคนสำคัญของไทย หม่อมหลวงพันธุ์เทวนพ เทวกุล ที่เสียชีวิตลงเมื่อคืนวันที่ 15 กันยายน 2565 เป็นอีกหนึ่งความสูญเสียของวงการภาพยนตร์ไทย

ผู้เขียนเคยมีโอกาสสนทนาและร่วมงานกับ ม.ล. พันธุ์เทวนพ หรือ “หม่อมน้อย” อยู่หลายครั้ง ถึงจะไม่ได้ใกล้ชิด แต่ก็รู้จักและเคยเห็นความคิดและการทำงานอยู่บ้าง เคยได้เห็นความจริงจังในการลงมือทำ และความสนใจในการ “ตีความ” บทประพันธ์ต่าง ๆ ทั้งไทยและเทศ ให้กลายมาเป็นงานที่มีมุมมองของตัวเอง และพร้อมจะถกเถียงเชิงความคิดกับผู้ชมงานและผู้วิจารณ์อย่างสร้างสรรค์

ที่น่าเศร้าใจคือ หม่อมน้อย เสียชีวิตในวันที่ภาพยนตร์เรื่องใหม่ล่าสุดของท่าน มายาพิศวง หรือ Six Characters ออกฉายในโรงเป็นวันแรกพอดี (หนังเรื่องนี้ผู้เขียนรับหน้าที่ทำซับไตเติ้ลภาษาอังกฤษให้)

ผู้ชมในยุค 10 กว่าปีหลัง อาจจะคุ้นเคยกับหม่อมน้อยในยุค reboot หมายถึงการที่ท่ากลับมาทำหนังยาวหลังจากว่างเว้นไปหลายปี ภาพยนตร์ในยุคหลังมีตั้งแต่ ชั่วฟ้าดินสลาย (2553) อุโมงค์ผาเมือง (2554) จันดารา ปฐมบท (2555) จันดารา ปัจฉิมบท (2556) แผลเก่า (2557) แม่เบี้ย (2558) และเรื่องสุดท้าย มายาพิศวง (2565) จะเห็นได้ว่าช่วงสิบปีหลัง ท่าทำหนังแทบทุกปีไม่ว่างเว้น และเป็นการทำงานกับดาราที่ปั้นมาในยุคก่อนหน้า ทั้ง อนันดา เอเวอริ่งแฮม มาริโอ เมาเร่อ ชัยพล พูพาร์ต และคนอื่น ๆ อีกมาก

แต่สำหรับผู้ชมที่อายุมากขึ้นอีกนิด จะจำหนังของหม่อมน้อยในยุคแรกได้ เช่น เพลิงพิศวาส (2527) ช่างมัน ฉันไม่แคร์ (2529) ฉันผู้ชายนะยะ (2530) นางนวล (2530) มหัศจรรย์แห่งรัก (2538) อันดากับฟ้าใส (2540) หลังจากเรื่องสุดท้าย หม่อมน้อยพักการทำหนังไปกว่า 10 ปี จึงกลับมาทำหนังอีกครั้งดังที่ว่าไปข้างต้น

หม่อมน้อยเป็นคนทำหนังที่ได้อิทธิพลจากวรรณกรรมคลาสสิคตะวันตกอย่างมาก งานของท่านเป็นการพยายามนำเรื่องราวและปรัชญาชีวิตของนักเขียนตะวันตกมาปรับให้เข้ากับบริบทไทยและพุทธศาสนา บางครั้งก็ประสบผลสำเร็จ บางครั้งก็ไม่ บางครั้งแหลมคม บางครั้งรุ่มร่าม บางครั้งมีความพยายามใส่แง่มุมทางการเมืองการปกครอง ที่มีทั้งคนเห็นด้วยและไม่เห็นด้วย แต่โดยรวมแล้วแนวทางและวิธีคิดของคนทำหนังผู้นี้ถือได้ว่าเป็นเอกลักษณ์อย่างที่ใครเห็นก็ต้องจำได้

ตัวอย่างเช่นหนังเรื่อง นางนวล (นำแสดงโดย ภัทราวดี ศรีไตรรัตน์, ลิขิต เอกมงคล และ ใหม่ เจริญปุระ) คือการปรับบทละครของอันทอน เชคอฟ เรื่อง Seagull มาเป็นหนังไทย ส่วนหนังเรื่องล่าสุด มายาพิศวง คือการนำบทละครอิตาเลียน Six Characters In Search of an Author มาทำเป็นหนังซ้อนละคร ว่าด้วยการออกมาโลดแล่นมีชีวิตของตัวละครที่เคยเป็นเพียงตัวหนังสือบนหน้ากระดาษ เพื่อตามหาผู้ประพันธ์ หรือผู้ให้ชีวิตพวกตน เพื่อสะสางความข้องใจต่าง ๆ ทั้งในเชิง “ความเป็นมนุษย์” และปรัชญาของงานประพันธ์ อันดากับฟ้าใส มีส่วนผสมของ Romeo and Juliet ส่วนหนังอย่าง อุโมงค์ผาเมือง ก็เป็นการนำหนังคลาสสิก Rashomon และ The Outrage มาสร้างใหม่เป็นแบบไทย

ความหลงใหลในบทละคร โดยเฉพาะการสร้างตัวละคร รวมทั้งการนำทัศนคติใหม่ ๆ เข้ามาสู่จอหนังไทย ทั้งการเล่าเรื่องความหลากหลายทางเพศในแบบจริงจัง ใน ฉันผู้ชายนะยะ หรือการพูดถึงบรรยากาศทางสังคมและการเมืองของไทยหนังยุค 6 ตุลา อย่างใน ช่างมัน ฉันไม่แคร์ ทำให้หม่อมน้อยเป็นศิลปินที่ช่วยสร้างสีสันและความน่าตื่นเต้น รวมทั้งยกระดับคุณภาพให้วงการหนังไทยในช่วงเวลาหนึ่ง

หม่อมน้อยยังเป็นครูสอนการแสดงที่ปั้นดาราให้โด่งดังมามากมาย เช่น อนันดา เอเวอริ่งแฮม, พลอย เฌอมาลย์, มาริโอ เมาเร่อ, ใหม่ เจริญปุระ, พงษ์พัฒน์ วชิระบรรจง รวมทั้งช่วงหลัง ๆ อย่าง นิว ชัยพล หรือแพนเค้ก เขมนิจ

ครั้งหนึ่งผู้เขียนเคยสนทนากับหม่อม ถามถึงความหมายของคำว่า “การแสดง” หม่อมน้อยย้อนถามว่า คำว่า “แสดง” ภาษาอังกฤษว่าอย่างไร ผู้เขียนตอบว่า “act” หม่อมน้อยจึงบอกว่า act ในภาษาอังกฤษ จริง ๆ แล้วแปลว่าอะไร “แสดง” หรือ “ทำ” เพราะในภาษาอังกฤษคำว่า act แปลได้ทั้งสองอย่าง บทสรุปของหม่อมคือ การแสดงคือการกระทำ การปฏิบัติ เพื่อให้เส้นระหว่างคำว่าการ “แสดง” (คือแกล้งทำ) กับการ “ทำจริง ๆ” เลือนลางจนแยกไม่ออก นั่นคือหลักที่หม่อมน้อยใช้สอนนักแสดงมาตลอด

ท้ายที่สุดนี้ ขอแสดงความเสียใจกับครอบครัว และขอร่วมไว้อาลัยให้กับ หม่อมหลวงพันธุ์เทวนพ เทวกุล คนทำหนังไทยคนสำคัญ เป็นอีกหนึ่งดวงวิญญาณที่จากพวกเราไปในปีนี้

อัลบั้มภาพ ด้วยความระลึกถึง "หม่อมน้อย" โดย ก้อง ฤทธิ์ดี ภาพที่ 4 / 4

ด้วยความระลึกถึง "หม่อมน้อย" โดย ก้อง ฤทธิ์ดี

อัลบั้มภาพที่เกี่ยวข้อง

รวมผลงาน "หม่อมน้อย" (ม.ล. พันธุ์เทวนพ เทวกุล) ผู้กำกับชั้นครูของวงการบันเทิงไทย

"แอฟ ทักษอร" ถูกประณาม "คบชู้ทิ้งลูก" ในหนังใหม่ SIX CHARACTERS มายาพิศวง

รวมฉากหวิว ติดเรท ฉ. ผลงานหม่อมน้อย

5 หนังยุคใหม่ของ "หม่อมน้อย" ในความทรงจำ