ในคืนกลางเดือนมิถุนายน พ.ศ. 2565 ที่ผ่านมา ท่ามกลางบรรยากาศอึกทึกของงานประจำปีของ วัดสมณานัมบริหาร กรุงเทพฯ หรือที่รู้จักกันในชื่อ วัดญวนสะพานขาว คือพิธีกรรมอันศักดิ์สิทธิ์ ณ ศาลเจ้ากวนอูที่อยู่ติดกัน เป็นพิธีลุยไฟที่ยังคงหลงเหลือหนึ่งเดียวในพระนคร บรรดาเหล่าม้าทรงและผู้คนหลายสิบกำลังเตรียมพร้อมจะเดินเหยียบฝ่ากองไฟพิสูจน์ความศรัทธาของตนอย่างตื่นตาตื่นใจ แต่ก่อนที่พิธีจะเริ่ม กลับมีเสียงเพลงจีนดังขึ้นมา สอดแทรกด้วยเสียงร้องแหลมตามแบบงิ้ว แต่กลับหาเวทีใหญ่ไม่พบ ปรากฏแต่เพียงเวทีขนาดเล็กไม่ใหญ่ไปกว่าโรงจอดรถได้สองคันเท่าใดนัก…นั่นแหละ หุ่นงิ้วแต้จิ๋ว

chinese-puppet-shows17
chinese-puppet-shows2
chinese-puppet-shows8
ภายใต้เต็นท์ใหญ่ที่คลุมเวทีบรรจุไปด้วยบรรดาหุ่นจีนสีสันบาดตาจำนวนมากมายแขวนเรียงรายอยู่ เบื้องหน้าหุ่นเหล่านั้นหนุ่มเชื้อสายจีนสองคนที่เป็นส่วนหนึ่งของเสียงขับขาน ด้านข้างคือทีมนักดนตรีชายหญิงที่เริ่มเข้าวัยสูงอายุ ที่บางคนเป็นเจ้าของเสียงอันไพเราะ และเบื้องหน้าของศิลปินกลุ่มนี้ที่รูปพรรณบ่งบอกถึงสายเลือดจีนกลุ่มนี้ คือกลุ่มคนดูจำนวนไม่มากนักทั้งที่มีเชื้อสายเดียวกันกับนักแสดงและที่ไม่ใช่ ทั้งหมดกำลังเพลิดเพลินกับการแสดงอย่างใหม่ของประเทศไทยที่เรียก หุ่นงิ้วแต้จิ๋ว ซึ่งมีรากฐานมานานนับพัน ๆ ปี ณ จีนแผ่นดินใหญ่ ประเทศต้นกำเนิด

chinese-puppet-shows10
chinese-puppet-shows6

การแสดงที่ว่าคือ หุ่นงิ้วแต้จิ๋ว ของคณะอุปรากรจีน ไซป้อฮง หนึ่งในห้าคณะงิ้วที่โด่งดังที่สุดของไทย ที่หันมาริเริ่มการแสดง หุ่นงิ้วแต้จิ๋ว มาได้ราวปีกว่าแล้ว ถือว่าได้เพิ่มประเภทการแสดงหุ่นเชิงวัฒนธรรมประเพณีจีนให้ไทย ถัดจากหุ่นกระบอกไหหลำ ที่ว่ากันว่าเป็นต้นกำเนิดหนึ่งของหุ่นกระบอกไทย ที่ปรากฏหลักฐานว่ามีแสดงในสยามมาอย่างน้อยตั้งแต่ครั้งต้นกรุงเก่า

chinese-puppet-shows5
โอกาสมาจากวิกฤต

“จริง ๆ หุ่นจีนมีหมดทุกประเภท ทั้งหุ่นสาย หุ่นกระบอก หุ่นมือ หุ่นเงา สารพัดแบบ และมีแทบทุกชนภาษาของจีน กวางตุ้ง ไหหลำ ฮกเกี้ยน แต่ของเราเป็นหุ่นแต้จิ๋ว เนื่องจากคณะของเราเป็นงิ้วแต้จิ๋วกันมาก่อน” บุญชู แซ่ฉั่ว หัวหน้าคณะไซป้อฮงบอกเล่าถึงที่มา

“มันเริ่มมาจากสถานการณ์โควิด-19 ที่แทบจะไม่มีงานจ้างงิ้วในตอนแรก และพอช่วงที่จะแสดงได้บ้าง ก็มีข้อจำกัดด้านเงื่อนไขของการรักษาระยะห่างทางสังคมที่รัฐออกหลายมาตรการ ทั้งด้านการเดินทางและการจัดแสดง พอปรับจากงิ้วที่ต้องขนทีมงานร่วม30-40 คน กับรถบัสรถบรรทุกขนฉากขนคนคันใหญ่มาเป็นหุ่น ก็เหลือเพียงไม่ถึง 10 คน จบได้ด้วยรถตู้คันเดียว ตลอดปีกว่าที่เริ่มเล่นหุ่นกันมาก็มีงานจ้างมากกว่า20ครั้ง แม้ไม่ชุกเท่างิ้วคนเล่น และแน่นอนว่าค่าจ้างก็ถูกลง แต่ก็ยังดีกว่าไม่มีงานเลี้ยงสมาชิกคณะเสียเลย อย่างไรตามศาลเจ้าก็ยังพอมีการว่าจ้างไปแสดงอยู่บ้าง”

chinese-puppet-shows3
chinese-puppet-shows4
chinese-puppet-shows7
อรรถรสที่แตกต่าง

ต้นความคิดมาจาก 2 หนุ่มวัยต้น 30 วรวัฒน์ และ นรินทร์ แซ่ฉั่ว ทายาทของบุญชู และเป็นผู้เชิดหุ่นนั่นเอง ทั้งสองเคยเห็นหุ่นแบบนี้จากคณะคนจีนที่แสดงที่มาเลเซีย ตอนที่คณะเขาไปรับแสดงงิ้วเป็นประจำอยู่ปีก่อนหน้า จึงตัดสินใจซื้อหุ่นชุดใหญ่ยกชุดมาจากจีน จำนวนกว่า 20 ตัว ซึ่งสามารถแสดงงิ้วสำคัญ ๆ ที่ทางคณะเล่นได้ทุกเรื่อง อาศัยเพียงแค่เปลี่ยนเสื้อผ้า หรือเปลี่ยนหัว

“เราเล่นได้หมดทุกเรื่องที่งิ้วเล่น เพียงแต่ทำบทให้ย่นย่อลง จากงิ้วที่ยาวร่วม3-4ชั่วโมง ก็เหลือเพียงชั่วโมงกว่า” วรวัฒน์ผู้น้องอธิบาย

“งิ้วเล่นได้หมด ทั้งวาระมงคล และไม่มงคล แต่หุ่นงิ้วนี่เท่าที่ผ่านมา มักจะถูกว่าจ้างให้ไปเล่นในงานมงคล อาจเพราะด้วยความน่ารักและสเกลของหุ่น ที่อาจดูไม่อลังการเท่างิ้ว ที่แตกต่างอีกข้อ ด้วยเวทีที่เล็ก เก้าอี้นั่งจะใกล้ชิดการแสดง และมีขนาดโรงและพื้นที่คนดูน้อยกว่างิ้ว ทำให้ได้ยินเสียงร้องและเสียงดนตรีที่ชัดกว่า”

chinese-puppet-shows9
โลกหลังโรงหุ่น

นอกจากเคยไปคอยสังเกตการแสดงหุ่นงิ้วที่มาเลเซียมาก่อนนรินทร์ แซ่ฉั่วนักเชิดหุ่นผู้พี่บอกว่า “เนื่องจากทั้งคู่อาศัยแสดงงิ้วเป็นก็พอรู้ท่าทางว่าจะเชิดอย่างไรกับอาศัยดูจากคลิปทางยูทูบเอาบ้างบางครั้งเวลาสงสัยว่าเชิดบางลีลาได้อย่างไร แต่นักเชิดก็อาจรู้สึกไม่มันไม่สนุกเท่าได้แสดงงิ้ว เพราะอดออกลีลา”

ความแตกต่างสำคัญข้อหนึ่งก็คือ คนเชิดไม่ได้รับบทบาทเพียงหนึ่งตัวละครเหมือนอย่างนักแสดงงิ้ว สำหรับหุ่น คนเชิด 1 คนสามารถเชิดหุ่นได้หลายตัวและหลายบทบาทตัวละครมากกว่า และยังไม่จำกัดเพศว่าต้องตรงกับตัวละครเหมือนงิ้วด้วย เพราะอาศัยคนร้องจากทีมนักดนตรีมาเสริมประกอบเอาได้

chinese-puppet-shows11
chinese-puppet-shows18

แม้ว่าสถานการณ์โควิด-19 จะคลี่คลาย และงานงิ้วจะเริ่มกลับมาพอควร แต่ทางคณะไซป้อฮงก็ยังคงการแสดงหุ่นงิ้วนี้ไว้อยู่ ไม่ทิ้งไปไหน เนื่องจากกลายเป็นทางเลือกสำหรับผู้ว่าจ้างที่มีงบไม่พอสำหรับการจัดแสดงงิ้วที่มีต้นทุนหลายหมื่น แต่ในอนาคตอาจมีการปรับปรุงให้ชมง่ายขึ้น อย่างมีซับไตเติลภาษาไทย และเทคนิคให้ทันสมัยขึ้นแน่นอน

chinese-puppet-shows12
chinese-puppet-shows13
chinese-puppet-shows14
chinese-puppet-shows15
chinese-puppet-shows16
Fact File

สนใจติดต่อว่าจ้างการแสดงหุ่นงิ้วของคณะไซป้อฮง โทรศัพท์: 09-9139-9222 หรือ www.facebook.com/SaiBoHong

อัลบั้มภาพ เบิกโรง หุ่นงิ้วแต้จิ๋ว เจ้าแรกแดนสยาม โดย คณะไซป้อฮง ภาพที่ 8 / 17

เบิกโรง หุ่นงิ้วแต้จิ๋ว เจ้าแรกแดนสยาม โดย คณะไซป้อฮง