“ตกชั้น” ฝันร้ายที่แฟนกีฬาไม่อยากเจอ มันคือความหดหู่ และ ความอัปยศอันร้ายกาจ เกินกว่าที่ใครจะจินตนาการได้

ผู้เล่นและกองเชียร์ทุกคน ต่างสู้ตายจนถึงนัดสุดท้ายของฤดูกาล ไม่ใช่เพื่อคว้าแชมป์ดังที่วาดฝัน แต่เพื่อป้องกันไม่ให้สโมสร ถูกอัปเปหิออกจากการแข่งขันที่คุ้นเคย และต้องไปเริ่มใหม่ในลีกที่ต่ำกว่าในแทบทุกด้าน

แต่ในขณะเดียวกันนั้น กีฬายอดนิยมอีกชนิดของแฟนชาวไทย อย่าง “บาสเกตบอล” กลับไม่เคยพบเจอประสบการณ์เหล่านั้นเลย หลายทีมใน เอ็นบีเอ (NBA) เล่นแบบให้จบตามโปรแกรม เมื่อรู้ว่าตัวเองหมดลุ้นแชมป์ และ บางทีมตั้งใจลงไปเล่นให้แพ้ เพื่อจุดประสงค์บางอย่าง โดยไม่มีระบบตกชั้นมาคอยทำร้ายซ้ำเติมให้แย่ลงไปอีก

เหตุใด เอ็นบีเอ จึงไม่ยอมนำระบบ ตกชั้น-เลื่อนชั้น เข้ามาใช้? ทำไมหลายทีมถึงจงใจเล่นให้แพ้? แล้วระบบนี้คงอยู่มาได้อย่างไรยาวนานหลายสิบปี? หาคำตอบไปพร้อมกันกับ Main Stand ได้ที่นี่

รู้จักกับทีมแฟรนไชส์

เอ็นบีเอ หรือ สมาคมบาสเกตบอลแห่งชาติ (National Basketball Association) คือหนึ่งในสี่รายการแข่งขันกีฬาอาชีพที่ได้รับความนิยมมากที่สุดในประเทศสหรัฐอเมริกา ร่วมกันกับ เอ็นเอฟแอล (NFL) หรือ ลีก (อเมริกัน) ฟุตบอลแห่งชาติ (National Football League), เอ็มแอลบี (MLB) หรือ เมเจอร์ลีกเบสบอล (Major League Baseball) และ เอ็นเอชแอล (NHL) หรือ ลีกฮ็อคกีแห่งชาติ (National Hockey League)

การแข่งขันทั้งสี่รายการสร้างลีกของตัวเองขึ้นมา โดยมีรูปแบบอ้างอิงจากทีมที่ลงแข่งขันเป็นหลัก กล่าวให้ละเอียดคือ ลีกของกีฬาแต่ละชนิดไม่มีกำหนดจำนวนทีมที่ตายตัว สามารถเพิ่มหรือลดได้ตามความเหมาะสมของสถานการณ์ ผ่านการโหวตของสมาชิกในลีก เรียกกันว่า “ระบบแฟรนไชส์”

สำหรับระบบดังกล่าว ทีม หรือ แฟรนไชส์ จะมีลักษณะที่แตกต่างออกไปจากสโมสรกีฬาในยุโรป ที่มีความผูกพันกับท้องถิ่นอย่างชัดเจน ยกตัวอย่างเช่น สโมสรฟุตบอลอย่าง บาร์เซโลนา ซึ่งใช้คำขวัญประจำทีมว่า “มากกว่าสโมสร” (Més que un club) และนำลวดลายธงชาติแคว้นคาตาลัน มาทำเป็นปลอกแขนกัปตันทีมให้นักฟุตบอล

อย่างไรก็ตาม แฟรนไชส์ ในลีกของสหรัฐอเมริกา จะให้ความสำคัญไปที่ตัวทีมกีฬามากกว่าท้องถิ่น กล่าวคือ แฟรนไชส์ จะเข้าไปจับมือกับหนึ่งเมือง เพื่อครองสิทธิ์เป็นทีมประจำเขตแดนนั้น และสามารถย้ายแฟรนไชส์ออกจากเมืองได้ทันที หากเจ้าของทีมไม่พอใจกระแสตอบรับของแฟนกีฬาในเมืองดังกล่าว หรือ ลีกมองเห็นว่ามีเมืองใหม่ที่สมควรมีทีมกีฬาชนิดนั้น จึงอาจผลักดันให้เกิดการย้ายทีมขึ้นได้

ยกตัวอย่างเช่น ทีมโกลเด้น สเตท วอร์ริเออร์ส (Golden State Warriors) เดิมใช้ชื่อว่า ซาน ฟรานซิสโก วอร์ริเออร์ส (San Francisco Warriors) จนกระทั่งปี 1971 พวกเขาย้ายไปเล่นที่เมืองโอคแลนด์ เนื่องจากมีสนามใหม่ที่ทันสมัยกว่า แต่แทนที่จะเปลี่ยนชื่อเป็น โอคแลนด์ วอร์ริเออร์ส แล้วตัดขาดแฟนคลับกลุ่มเดิมไป แฟรนไชส์เลือกใช้ชื่อใหม่เป็น โกลเด้น สเตท วอร์ริเออร์ส เพื่อสื่อถึงการเป็นทีมของรัฐแคลิฟอร์เนียทั้งหมด ไม่ใช่ตัวแทนของเมืองใดเมืองหนึ่ง (และในช่วงปลายปี 2019 พวกเขาก็จะกลับไปเล่นที่เมืองซาน ฟรานซิสโกอีกครั้ง หลังมีสนามแข่งแห่งใหม่)

ด้วยปัจจัยดังกล่าว ลีกต้องรับหน้าที่คงความเสถียรภาพเอาไว้ให้มากที่สุด หากเกิดความเปลี่ยนแปลงต่างๆขึ้นกับแฟรนไชส์ ด้วยเหตุนี้ ระบบลีกของกีฬาในสหรัฐอเมริกา จึงรับประกันว่าทุกทีมที่ลงเล่นอยู่ในการแข่งขัน จะได้สิทธิ์ลงเล่นในทุกฤดูกาล และไม่ประเมินผลการคงอยู่ในลีก ตามผลงานในการแข่งขัน เพื่อรับประกันว่าทุกแฟรนไชส์จะมีความเสถียรภาพ ทั้งด้านผลงานการแข่งขันและรายได้

ทางกลับกัน ทุกทีมในลีกจำเป็นต้องแน่ใจว่า มีคุณภาพมากพอทัดเทียมกับแฟรนไชส์อื่นในลีก โดยเฉพาะความนิยมของบาสเกตบอลในเมือง และแฟรนไชส์ต้องไปควบคู่กันได้ ยกตัวอย่างเช่น เมืองซีแอตเทิล แม้จะเป็นเมืองใหญ่ประชากกรกว่า 7 แสนคน ที่มีทีมทั้งในลีกเอ็นเอฟแอล และ เอ็มแอลบี รวมไปถึง เมเจอร์ ลีก ซอคเกอร์ (Major League Soccer) แต่ไม่มีทีมในเอ็นบีเอ เนื่องจากเคยทำแฟรนไชส์ชื่อว่า ซีแอตเทิล ซูเปอร์โซนิคส์ (Seattle SuperSonics) แล้วไปไม่รอด จนต้องย้ายไปอยู่ที่เมืองโอกลาโฮมา ซิตี้ เป็นทีม โอกลาโฮมา ซิตี้ ธันเดอร์ส (Oklahoma City Thunder) ตั้งแต่ปี 2008 เป็นต้นมา

สำหรับ เอ็นบีเอ ปัจจุบันมีแฟรนไชส์ที่ลงแข่งขันในลีกทั้งหมด 30 ทีม แบ่งเป็น 2 สาย 6 ดิวิชั่น ดิวิชั่นละ 5 ทีม การแข่งขันรูปแบบนี้เริ่มต้นเมื่อฤดูกาล 2004-05 และไม่เปลี่ยนแปลงมาจนถึงทุกวันนี้ โดยแฟรนไชส์ล่าสุดที่เข้ามาคือ ทีมชาร์ลอต บ็อบแคทส์ (Charlotte Bobcats) หรือ ชาร์ลอต ฮอร์เน็ตส์ (Charlotte Hornets) ในปัจจุบัน

ความเท่าเทียม ต้องมาก่อน

ไม่ใช่แค่ความเสถียรภาพจากปัจจัยภายนอกที่ต้องจัดการ การรักษาความเท่าเทียมจากการแข่งขันภายใน ถือเป็นเรื่องสำคัญเช่นกัน เนื่องด้วยระบบแฟรนไชส์ที่ให้ความสำคัญกับทีมในลีกมากที่สุด เอ็นบีเอ ต้องทำให้แน่ใจว่าลีกจะไม่เกิดการผูกขาดความสำเร็จ เพราะอาจทำให้เกิดผลเสียต่อความนิยมในการแข่งขัน และทำให้บางแฟนไชส์ถอดใจเลิกส่งทีม ซึ่งจะลดมูลค่าของลีกไปในตัว

ด้วยเหตุนี้ เอ็นบีเอจึงนำ 2 กฎเข้ามาใช้ เพื่อรักษาความเท่าเทียมระหว่างการแข่งขัน ข้อแรกคือ กฎเพดานค่าเหนื่อย (Salary Cap) เป็นการกำหนดจำนวนเงินสูงสุดที่แต่ละแฟรนไชส์สามารถใช้ได้ ในการจ่ายค่าจ้างให้แก่ผู้เล่น กฎข้อนี้นอกจากจะลดความเหลื่อมล้ำระหว่างทีมที่เข้าแข่งขัน ยังเป็นการคัดเลือกผู้เล่นที่ดีที่สุดให้ได้การว่าจ้าง จากจำนวนเงินที่จำกัดไปในตัว

ส่วนอีกข้อคือ กฎการดราฟต์ (Draft) หรือการเลือกผู้เล่นใหม่เข้าสู่ทีมในแต่ละฤดูกาล อธิบายให้เข้าใจกันง่ายๆ คือการให้โอกาสทีมที่ได้อันดับต่ำสุดขอตาราง ได้สิทธิ์เลือกผู้เล่นหน้าใหม่ที่ต้องการก่อนทีมอื่น เพื่อนำไปใช้งานในฤดูกาลถัดมา เพื่อเพิ่มโอกาสให้พวกเขาสามารถมีผลงานที่ดีกว่าเดิมได้ในอนาคต

กฎดราฟต์ตรงนี้เอง เข้ามามีบทบาทสำคัญที่ทำให้ลีกของเอ็นบีเอ มีสภาพเป็นลีกปิด หรือ ไม่มีการตกชั้นและเลื่อนชั้น เปรียบเทียบให้เห็นภาพกับกีฬาฟุตบอลในยุโรป เมื่อสโมสร A ได้อันดับสุดท้ายของการแข่งขันในฤดูกาล พวกเขาจะต้องตกชั้นไปเล่นลีกรองในฤดูกาลถัดไป สื่อง่ายๆเท่ากับว่า ทำผลงานไม่ดี ต้องถูกลงโทษ

แต่สำหรับ เอ็นบีเอ หากแฟรนไชส์ A มีผลงานย่ำแย่ที่สุดในฤดูกาล พวกเขาจะมีสิทธิ์เข้า ดราฟต์ ลอตเตอรี (Draft Lottery) หรือการจับฉลากเพื่อหาลำดับในการดราฟต์ โดยมีโอกาสที่จะได้ลำดับดีมากกว่าทีมอื่น กล่าวง่ายๆเท่ากับว่า ทำผลงานไม่ดี มีรางวัลมากขึ้น

กฎทั้งสองข้อนี้ ถูกใช้เพื่อพัฒนาและรักษาคุณภาพของทีมในเอ็นบีเอ ให้มีความแข็งแกร่งอย่างเท่าเทียมกันโดยเสมอ เมื่อรวมปัจจัยภายนอกในการป้องกันไม่ให้แฟรนไชส์ที่ไม่พร้อมเข้าสู่ลีก และ ดูแลทีมภายในให้อยู่ในสภาพดีเสมอ ทั้งหมดคือใจความสำคัญในการสร้างมูลค่าของแบรนด์เอ็นบีเอ และ การเลื่อนชั้นหรือตกชั้น นอกจากจะไม่มีความจำเป็นต่อการแข่งขัน ยังสามารถทำลายพวกเขาได้หากนำมาใช้จริง

เงินทองของสำคัญ

สิ่งที่เอ็นบีเอใส่ใจและให้ความสำคัญมากที่สุด คือ มูลค่าทางการตลาด ลีกบาสเกตบอลของพวกเขาไม่ใช่การแข่งขันกีฬา แต่เป็นโมเดลธุรกิจที่ประสบความสำเร็จ พวกเขาทำรายได้มหาศาลจาก การถ่ายทอดสดทางทีวี โดยในปี 2016 เอ็นบีเอ เซ็นสัญญาถ่ายทอดสดทางโทรทัศน์ 9 ปี กับ อีเอสพีเอ็น (ESPN) และ ทีเอ็นที (TNT) ทำมูลค่าได้สูงถึง 24,000 ล้านเหรียญดอลลาร์สหรัฐ และ ในปี 2017 พวกเขาทำสัญญาชุดแข่งขัน 8 ปี กับ ไนกี ด้วยมูลค่า 1,000 ล้านเหรียญดอลลาร์สหรัฐ

อย่างไรก็ตาม ลีกไม่สามารถประสบความสำเร็จได้ หากไร้แรงสนับสนุนจากนายทุนที่มีพลังเงินมากกว่า หากเอ็นบีเอต้องการจะรักษาแบรนด์ของพวกเขาให้อยู่ในระดับนี้ไป ท่ามกลางการแข่งขันกีฬาชนิดอื่นในประเทศ และ ฟุตบอลจากยุโรปที่กำลังเข้ามาตีตลาดอย่างหนัก พวกเขาต้องทำให้นักลงทุนของตัวเองมั่นใจ ว่าเงินทุกดอลลาร์ที่เสียไปจะไม่สูญเปล่า

เมื่อมีการการันตีตั้งแต่เริ่มต้นว่า แฟรนไชส์ทุกทีมในเอ็นบีเอ จะไม่มีการตกชั้นเนื่องจากผลงานในสนาม แรงกระทบแง่ลบที่ส่งผลต่อการลงทุนของเจ้าของทีม จะมีโอกาสลดลงตามไปด้วย และยิ่งความเสี่ยงในเรื่องการขาดทุนมีน้อยเท่าไหร่ โอกาสที่แฟรนไชส์จะมีมูลค่าสูงขึ้นไป ยิ่งมีค่ามากเท่านั้น

นอกจากนี้ เอ็นบีเอ ยังการันตีในทุกทางว่าสถานะการเงินเจ้าของแฟรนไชส์ จะได้รับผลกระทบน้อยที่สุด เมื่อมาลงทุนในลีกของพวกเขา กฎเพดานค่าเหนื่อย นอกจากจะเป็นการสร้างความเท่าเทียมในการแข่งขัน มันยังรับประกันว่าผู้ลงทุนจะไม่เสียเงินต่อฤดูกาลไปมากกว่าที่กำหนด เพื่อป้องกันการใช้เงินเกินตัว จนอาจทำให้แฟรนไชส์ล้มละลาย และสร้างความเสียหายไปถึงภาพรวมของลีก

และสิทธิพิเศษสุดที่เจ้าของแฟรนไชส์จะได้รับ คือพวกเขามีสิทธิในการปกป้องธุรกิจของตัวเองเต็มที่ เมื่อไหร่ที่รู้สึกว่า แฟรนไชส์ กำลังไม่ได้รับความนิยม และ มีแนวโน้มจะสร้างรายได้ไม่คุ้มทุน พวกเขาสามารถยื่นเรื่องเพื่อขอย้ายเมือง หรือ ฐานที่ตั้งของแฟรนไชส์ได้ทันที โดยไม่ต้องสนใจเสียงสาปแช่งของแฟนท้องถิ่นเดิมแม้แต่น้อย

เมื่อ เอ็นบีเอ โอบอุ้มเจ้าของแฟรนไชส์ มากกว่าจะสนใจวัฒนธรรมกีฬาท้องถิ่น ความภักดีที่แฟนบาสเกตบอลมีต่อทีมจึงลดน้อยลงตาม หลายคนเลือกเชียร์แฟรนไชส์ที่มีความสามารถในการแข่งขัน แม้ไม่ได้อยู่ในท้องถิ่นของตัวเอง และ เมินทีมข้างบ้านที่ผลงานไม่ดี เนื่องจากไม่คุ้มค่าแก่การเสียเวลารับชม

ดังนั้น หากระบบตกชั้น-เลื่อนชั้นถูกนำมาใช้ ไม่ใช่แค่ทีมที่หล่นลงไปในลีกระดับรอง จะเสียมูลค่าทางการตลาดมหาศาล แต่ทีมที่อยู่ในลีกหลักจะเสียมูลค่าตามไปด้วย การรักษาทีมทั้งหมดให้เล่นในลีกเดียวกัน จึงส่งผลดีต่อธุรกิจของพวกเขามากที่สุด

แนวทางดังกล่าวของพวกเขา ทำให้แฟรนไชส์ที่มีมูลค่าน้อยที่สุดของลีกอย่าง เมมฟิส กริซลีย์ส (Memphis Grizzlies) และ นิวออร์ลีนส์ เพลิแกนส์ (New Orleans Pelicans) มีมูลค่าจากการประเมินของ Forbes อยู่ที่ 1,200 ล้านเหรียญดอลลาร์สหรัฐ มากกว่าทีมฟุตบอลหมายเลขหนึ่งของประเทศฝรั่งเศส อย่าง ปารีส แซงต์ แชร์กแมง (Paris Saint-Germain) ซึ่งมีมูลค่าเพียง 971 ล้านเหรียญดอลลาร์สหรัฐ

หรือจะถึงเวลาตกชั้น?

ปัจจุบัน เอ็นบีเอ ได้ทำการสร้างลีกรองชื่อว่า เอ็นบีเอ จี ลีก (NBA G League) หรือในชื่อเดิม ลีกพัฒนาการ เอ็นบีเอ (NBA Development League) เพื่อเป็นที่รองรับให้บรรดาผู้เล่น, โค้ช, ผู้ฝึกสอน หรือ พนักงาน ที่ตกงานหรือไปไม่ถึงเอ็นบีเอ มาพักใจที่การแข่งขันระดับนี้ก่อน

อย่างไรก็ตาม ทั้งหมด 27 ทีม ที่ลงเล่นใน เอ็นบีเอ จี ลีก ล้วนเป็นทีมลูกของแฟรนไชส์ในเอ็นบีเอทั้งสิ้น เอ็นบีเอ จี ลีก จึงมีสภาพเป็นลีกของทีมสำรองมากกว่าจะเป็นลีกระดับสอง เนื่องจากความห่างชั้นของผู้เล่นทั้งสองลีกค่อนข้างสูง และช่องว่างทางรายได้ของผู้เล่นทั้งสองลีกที่ต่างกันเป็น 10 เท่า

ดังนั้น เอ็นบีเอ จึงยังคงเป็นการแข่งขันแบบปิด ท่ามกลางข้อเสนอจากสื่อต่างๆที่เริ่มเป็นห่วงอนาคตของลีก และนำเสนอให้เอาระบบเลื่อนชั้น-ตกชั้น เข้ามาใช้ หลังมีหลายทีมจงใจเล่นให้แพ้ตั้งแต่กลางฤดูกาล เพื่อเพิ่มโอกาสการได้สิทธิ์ในการ ดราฟต์ ลอตเตอรี ที่ดีกว่า

แม้ เอ็นบีเอ จะแก้ลำทันควันในปี 2018 ด้วยการประกาศให้ทีมที่มีผลงานแย่ที่สุด 3 อันดับสุดท้าย ได้โอกาสที่จะได้สิทธิ์ดราฟอันดับหนึ่งอยู่ที่ 14% เท่ากัน แต่ความสนุกในการแข่งขันยังไม่เพิ่มขึ้น แม้แต่ทีมดังระดับโลกอย่าง ลอสแอนเจลิส เลเกอร์ส (Los Angeles Lakers) ยังเล่นไปวันๆแบบไม่เกรงใจชื่อเสียง จนมีบทความให้ส่งพวกเขาลงไปเล่นใน จี ลีก มาแล้ว

ไม่ว่าเรื่องธุรกิจจะสำคัญต่อวงการมากแค่ไหน แต่กีฬาคือการแข่งขันเพื่อเอาชนะ และ เอ็นบีเอ กำลังเจอบททดสอบใหญ่ เมื่อกฎที่พวกเขาใช้มาหลายปี กำลังกลับมาทำลายพวกเขาเอง แฟนบาสเกตบอลกำลังมองหาความเปลี่ยนแปลง

บางที ระบบเลื่อนชั้น-ตกชั้น อาจจะเป็นทางเลือกที่แสนน่าสนใจ ในการทำให้กีฬาอันเป็นที่รักของพวกเขา กลับมาตื่นเต้นและเร้าใจอีกครั้งหนึ่ง

เรื่องน่าสงสัยปลายจมูก : ทำไม NBA ไม่มีตกชั้น?

เรื่องน่าสงสัยปลายจมูก : ทำไม NBA ไม่มีตกชั้น?5 / 8