ทดสอบอาการ "โควิด-19" ด้วยการ "ลุกนั่ง"

การออกกำลังกายแบบลุกนั่ง ช่วยทดสอบการทำงานของปอด ประกอบการวินิจฉัยโควิด-19 ได้

นพ.นิธิพัฒน์ เจียรกุล สาขาวิชาโรคระบบการหายใจและวัณโรค ศิริราช ระบุเอาไว้ในเว็บไซต์สมาคมอุรเวชช์แห่งประเทศไทย ในพระบรมราชูปถัมภ์ ถึงรายละเอียดของการทดสอบภาวะออกซิเจนต่ำในเลือดขณะออกกำลังด้วยการลุกนั่งในผู้ป่วยโควิด-19

“ลุกนั่ง” ช่วยทดสอบร่างกายของผู้ป่วยโควิด-19 ได้อย่างไร

ผู้ป่วยโควิด-19 อาจเกิดปอดอักเสบ (COVID pneumonia) ได้ตลอดการดำเนินโรคช่วง 2 สัปดาห์แรก จึงมีความจะเป็นที่จะต้องตรวจจับให้ได้เร็วสำหรับการวินิจฉัยปอดอักเสบ หรือตรวจจับปอดอักเสบที่ต้องให้การรักษาด้วยยาสเตียรอยด์ร่วมกับยาต้านไวรัส เพื่อลดการลุกลามของโรคไม่ให้เกิดความรุนแรงจนเกิดภาวะวิกฤต การทดสอบภาวะออกซิเจนต่ำในเลือดขณะออกกำลัง (exercise-induced desaturation, EID) ด้วยการลุกนั่ง (sit-to-stand test, STST) ได้มีการทดสอบแล้วว่ามีความสัมพันธ์ดีกับ six-minute walk test ในผู้ป่วย COPD (โรคปอดอุดกั้นเรื้อรัง) จึงได้นำมาประยุกต์ใช้

วิธีทดสอบการทำงานของปอดด้วยการลุกนั่งในผู้ป่วยโควิด-19

1. ให้ผู้ป่วยถอดหน้ากากอนามัยออก ยืนเท้าเอวและวางมือสองข้างไว้ที่สะโพก โดยสวมเครื่องวัดออกซิเจนปลายนิ้วตลอดการทดสอบ 
2. เมื่อผู้ทดสอบพูดว่า “เริ่ม” ให้ผู้ป่วยนั่งเต็มก้นลงบนเก้าอี้แล้วลุกขึ้นยืนตรงทันทีโดยไม่ใช้มือดันเก้าอี้ และกลับไปนั่งเต็มก้นอีกครั้ง ทำซ้ำให้เร็วที่สุดเท่าที่ได้ใน 1 นาที (ควรได้ 20-30 ครั้งใน 1 นาที) โดยผู้ป่วยกำหนดความเร็วที่ปลอดภัยและไม่หักโหมด้วยตนเอง ผู้ทดสอบตรวจสอบให้ผู้ป่วยนั่งให้เต็มก้นโดยข้อเข่าทำมุม 90 องศาและลุกขึ้นยืนตรงจนสุดตลอดการทดสอบ 
3. ให้สิ้นสุดการทดสอบก่อนครบ 1 นาที ถ้าผู้ป่วยเหนื่อย หรือ HR (Heart Rate อัตราการเต้นของหัวใจ) > 120 หรือ SpO2 (ค่าความอิ่มตัวของออกซิเจนในเลือด) ลดลงจากเดิม 3% ขึ้นไป (desaturation) โดยที่ค่านั้นต่ำจริงเมื่อเครื่องวัดและแสดงผลติดกัน  2-3 ครั้ง (เครื่องจะวัดและแสดงผลราวทุก 3 วินาที)
4. เมื่อสิ้นสุดการทดสอบหลังครบ 1 นาที ให้วัด SpO2 ต่อไปอีก 1 นาที ถ้ายังไม่พบ desaturation (ภาวะความอิ่มตัวของออกซิเจนต่า) ให้ถือว่าการทดสอบเสร็จสมบูรณ์

ข้อบ่งชี้ในการทดสอบการทำงานของปอดด้วยการลุกนั่งในผู้ป่วยโควิด-19

1. คัดกรองผู้ป่วยปอดอักเสบโควิดในโรงพยาบาลหลัก ที่ยังไม่มี resting hypoxemia หรือภาวะต้องการออกซิเจนแทบจะตลอดเวลา (SpO2 < 96%) เพื่อให้การรักษาด้วยยาสเตียรอยด์
2. คัดกรองผู้ป่วยในโรงพยาบาลเฉพาะกิจ (hospitel) หรือโรงพยาบาลสนาม ที่ไม่พบปอดอักเสบโควิดในตอนแรก แต่อาจเกิดขึ้นใหม่ในระหว่างการติดตามการดำเนินโรคจนครบ 14 วัน เพื่อทำการประเมินใหม่โดยแพทย์พร้อมการเอกซเรย์ปอด

ข้อห้ามในการทดสอบการทำงานของปอดด้วยการลุกนั่งในผู้ป่วยโควิด-19

1. สัญญาณชีพไม่คงที่ (BT > 38.5, RR > 22, SBP > 160 or < 100, HR > 120 or < 50)
2. ทรงตัวได้ไม่ดีขณะลุกนั่ง

อย่างไรก็ตาม การทดสอบปอดด้วยการลุกนั่ง ควรทำโดยทีมแพทย์และผู้เชี่ยวชาญเท่านั้น ไม่ควรทดสอบกันเองที่บ้าน และการทดสอบนี้เป็นเพียงหนึ่งปัจจัยในการร่วมพิจารณาอาการของโควิด-19 อื่นๆ ประกอบด้วย การตรวจหาและวัดระดับความรุนแรงของโควิด-19 ควรเป็นหน้าที่ของแพทย์และพยาบาลเท่านั้น